Преголема зависност од еден извозен пазар
Германија е нашиот водечки извозен пазар, со учество од 44% (3,96 милијарди долари) од нашиот вкупен извоз. Иако оваа силна соработка ни носи придобивки преку воспоставени трговски врски, таа исто така предизвикува загриженост за преголема зависност од еден пазар, што не прави ранливи на економски флуктуации кои се надвор од наша контрола. Нашето извозно портфолио е доминирано од разновидни хемиски производи (28% или 2,58 милијарди долари), електрични машини и опрема (16,6% или 1,49 милијарди долари) и возила и делови од нив (5,92% или 533 милиони долари). Присуството на овие сектори укажува на ниво на специјализација што може да биде корисно ако се искористи правилно, но исто така истакнува недостаток на диверзификација што може да биде штетен во случај на пад на одредени сектори.
Зависност од увоз на основни стоки
Од друга страна, нашиот стоковен увоз се намали за 5,5%, достигнувајќи 12 милијарди долари во 2023 година. Иако намалувањето на увозот на прв поглед може да укаже на движење кон самодржливост, подлабоките фактори можат да бидат загрижувачки. Значителен дел од нашиот увоз доаѓа од Обединетото Кралство (12,5% или 1,51 милијарди долари) и Германија (10,3% или 1,25 милијарди долари), при што минералните горива и електричните машини се врвните увезени стоки. Трговскиот дефицит — увозот кој го надминува извозот за околу 3 милијарди долари — останува критичен проблем. Постојан трговски дефицит може да доведе до зголемен странски долг и да врши притисок врз денарот. Тој одразува економија која троши повеќе отколку што произведува, што е неодржливо на долг рок.
Недостаток на извозна диверзификација
Неколку предизвици во нашата тековна трговска структура мора да се адресираат. Преголемата зависност од неколку трговски партнери значи дека секоја економска флуктуација во тие земји може значително да ја погоди нашата економија. Диверзификацијата на трговските партнери е од суштинско значење за да се намали овој ризик. Дополнително, нашиот извоз е силно концентриран во неколку групи на стоки, што не прави ранливи на падови во одредени сектори и на глобалната нестабилност на цените. Значителен дел од нашиот извоз се полупроизводи, а не готови производи, што укажува дека не ја максимализираме вредноста од нашиот извоз и ги ограничуваме економските придобивки од трговијата. Понатаму, големиот увоз на минерални горива, електрични машини и скапоцени метали ја истакнува нашата зависност од надворешни извори за основни стоки, што ја намалува нашата економска сувереност и не прави ранливи на глобалната нестабилност на пазарите.
Стратегии за поодржлива економија
За да се надминат овие предизвици и да се движиме кон поодржлива економија, мора да усвоиме стратегија која се фокусира на зголемување на извозот и намалување на непотребниот увоз. Намалувањето на зависноста од увозот и зајакнувањето на економската самоодржливост е комплексен предизвик што бара стратешко планирање и концентрирани напори низ различни сектори. Верувам дека следните стратегии се најважни за да се придвижи економијата напред:
Инвестирање во инфраструктура и технолошки напредок
Инвестирањето во инфраструктура и технолошки напредок е од клучно значење за секоја нација која има амбиции да ја зголеми продуктивноста и да ја задржи конкурентноста на глобалниот пазар. Германија, како пионер во спроведувањето на Индустрија 4.0, претставува убедлив пример за тоа како стратешките инвестиции и соработката можат да поттикнат иновации и економски раст. Преку модернизација на производствените капацитети и подобрување на логистичките и транспортните мрежи, Германија ефикасно ги намали трошоците за производство и дистрибуција.
Клучен фактор за успехот на Германија е силната соработка помеѓу индустријата, академијата и владата. Водечките производствени компании како Сименс, Бош и Фолксваген беа рани усвојувачи на напредни технологии како автоматизација, Интернет на нештата (IoT) и вештачка интелигенција (AI). Овие компании инвестираа значително во истражување и развој за да создадат иновативни решенија кои ја зголемуваат продуктивноста и конкурентноста. Големите инвестиции на германската влада — над 200 милиони евра од 2015 година за истражувачки проекти во Индустрија 4.0 — се доказ за нејзината посветеност на технолошкиот напредок.
Овој колаборативен пристап носи значителни придобивки. Индустриските засегнати страни ја подобрија ефикасноста и ги намалија трошоците преку интеграција на роботи и автоматизација. Академските институции одиграа клучна улога во истражувањето и развојот на вештини, создавајќи работна сила способна за управување со напредни технологии. Работниците, и покрај предизвикот да преминат кон нови улоги, добија поддршка од владините иницијативи насочени кон развој на вештини и намалување на ризикот од губење работни места.
Искуството на Германија покажува дека е потребно владите да инвестираат во модернизација на индустриската инфраструктура и да прифатат технологии од Индустрија 4.0. Политиките треба да поттикнуваат јавни и приватни партнерства кои ќе развијат соработка помеѓу водечките индустрии, истражувачките институции и образовните тела. Финансиска поддршка за компании кои инвестираат во напредни технологии и истражување и развој можат да го забрзаат усвојувањето на технологиите. Дополнително, спроведувањето на образовни и тренинг програми насочени кон развивање на потребните вештини за управување со напредни технологии ќе ја подготви работната сила за идните барања на индустријата.
Развој на секторот за обновливи извори на енергија
Развој на обновливи извори на енергија како што се сончевата, ветерната и хидроенергијата може да ја намали нашата зависност од увезени горива, со оглед дека минералните горива претставуваат 12,9% од нашиот увоз. Спроведувањето на програми за енергетска ефикасност и понудата на програми за домаќинствата и компаниите кои прифаќаат решенија за обновлива енергија, исто така, придонесуваат кон оваа цел.
Индија е добар пример за земја во развој која постигнува значителен напредок во зголемување на својот капацитет за обновлива енергија. Инсталираниот капацитет на нефосилни горива на Индија се зголеми за 396% во последните 8,5 години и сега изнесува повеќе од 207,76 GW (вклучувајќи ја и хидроенергијата и нуклеарната енергија), што претставува околу 46% од вкупниот капацитет на земјата (заклучно со август 2024 година). Според најновиот извештај на Меѓународна агенција за енергија, инсталирањето на сончеви и ветерни електрани во Индија е предвидено да се удвои до 2028 година во споредба со последните пет години. Ова брзо зголемување ја поставува Индија како клучен придонесувач кон глобалното зголемување на капацитетот за обновлива енергија.
Посветеноста на индиската влада кон обновливите извори на енергија носи повеќе придобивки. Таа ја зајакнува енергетската безбедност со намалување на зависноста од увезени фосилни горива, го поддржува економскиот раст преку создавање работни места во секторот за обновлива енергија и ги адресира еколошките проблеми со намалување на емисиите. Компаниите за обновлива енергија и инвеститорите во Индија имаат придобивки од растечкиот пазар, што поттикнува технолошки иновации и развој на инфраструктурата. Локалните заедници имаат корист од подобрен пристап до електрична енергија и потенцијални економски можности поврзани со проектите за обновлива енергија.
Сепак, постојат предизвици слични на оние во Македонија, како што е потребата за значителни инвестиции во електродистрибутивна мрежа за да се прилагоди зголемениот капацитет, политичката неизвесност во кревката економска средина и административните бариери што можат да го одложат спроведувањето на проектите. За решавање на овие проблеми, препораките за политики вклучуваат зајакнување на поддршката од владата преку јасни и конзистентни политики и цели за обновлива енергија. Поедноставување на административните процедури и намалување на времето за добивање дозволи може да го забрза спроведувањето на проектите. Инвестирањето во модернизација на електродистрибутивната мрежа е од суштинско значење за справување со приливот на обновлива енергија и одржување на стабилноста. Подобрување на пристапот до финансирање, особено за проекти во нови и развојни региони во земјата, е исто така од клучно значење. Меѓународната соработка може да одигра значајна улога во обезбедување финансиска поддршка и споделување технолошка експертиза за надминување на пречките за усвојување на обновливите извори на енергија.
Зголемување на самоодржливоста во земјоделството
Зголемувањето на земјоделската самоодржливост преку модернизација на земјоделските техники и усвојување на одржливи практики ќе помогне во намалувањето на увозот на храна и зголемување на безбедноста во снабдувањето со храна. Холандија е пример за тоа како иновативните земјоделски технологии можат да го трансформираат земјоделското производство. И покрај својата мала географска големина, Холандија е вториот најголем извозник на земјоделски производи во светот, по Соединетите Американски Држави. Овој забележителен успех се должи на усвојувањето на напредни технологии како прецизно земјоделство, хидропоника и вертикално земјоделство, што значително ги зголеми приносите на културите додека ја минимизираше употребата на ресурси.
Холандските фармери имаат придобивки од зголемената продуктивност и профитабилност поради ефикасната употреба на ресурсите и намалените трошоци за материјали. Потрошувачите уживаат во конзистентно снабдување со висококвалитетна, одржливо произведена храна. Владата игра клучна улога преку инвестирање во истражување и развој и поддршка на политики кои поттикнуваат одржливи практики. Земјоделските технолошки компании и стартапи, исто така, напредуваат во овој екосистем, придонесувајќи за економскиот раст и иновациите.
Лекциите научени од Холандија покажуваат дека е потребно да се инвестира во истражување и развој на одржливи земјоделски технологии и да се обезбедат поттикнувања за земјоделците да ги усвојат овие иновации. Владите треба да развијат инфраструктура која поддржува локални индустрии за преработка на храна за да се додаде вредност на земјоделските производи и да се намали зависноста од увезена преработена храна. Спроведувањето на образовни програми и иницијативи за пренос на знаење може да ги опреми земјоделците со потребните вештини за ефикасно користење на напредните технологии.
Заклучок
Некои можеби би имале критики кон тоа дека фокусирањето на самоодржливост може да доведе до протекционизам и намалена конкурентност. Иако ова е валидна загриженост, целта не е да се изолира нашата економија, туку да се зајакнат домашните индустрии за да можат ефикасно да се натпреваруваат и на локалниот и на глобалниот пазар.
Други можеби ќе сугерираат дека спроведувањето на овие стратегии бара значителни финансиски ресурси. Иако почетните инвестиции се неопходни, долгорочните придобивки од поодржлива и поцврста економија ги надминуваат трошоците. Дополнително, јавните и приватните партнерства и меѓународните програми за помош можат да го олеснат финансискиот товар.
Фокусирањето на овие стратешки области значи градење на отпорна економија која ја намалува својата зависност од увоз преку поттикнување на растот, создавање на работни места и подобрување на животниот стандард на граѓаните. Од витално значење е креаторите на политики, бизнисите и академијата да соработуваат за да го трасираат патот кон одржлива и просперитетна иднина за нашата нација.
Стефан Вељановски
(Авторот е доктор по економски науки)
