Иако гневот е вообичаен одговор на Пекинг на каква било воена поддршка за Тајван, овој пат нешто беше поинакво, пишува Би-би-си. Тие 80 милиони долари не се заем. Доаѓаат од американскиот даночен обврзник. За прв пат по повеќе од 40 години, Америка користи свои пари за да испрати оружје на место што официјално не го признава. Ова се случува во рамките на програмата наречена Странско воено финансирање (ФМФ).
Од руската инвазија на Украина минатата година, ФМФ беше искористена за испраќање воена помош од околу четири милијарди долари за Киев. Се користеше за испраќање дополнителни милијарди во Авганистан, Ирак, Израел и Египет и така натаму. Но сѐ досега им се даваше само на земји или организации признати од Обединетите нации. Тајван не е меѓу нив.
Откако САД го сменија дипломатското признавање од Тајван на Кина во 1979 година, тие продолжија да му продаваат оружје на островот според одредбите на Законот за односи со Тајван. Клучот беше да се продаде доволно оружје за одбрана на Тајван од евентуален кинески напад, но не доволно за да се дестабилизираат односите меѓу Вашингтон и Пекинг. Со децении, САД се потпираа на оваа таканаречена стратегиска двосмисленост за да прават бизнис со Кина, останувајќи му најверниот сојузник на Тајван.
Но во изминатата деценија воената рамнотежа во Тајванскиот теснец драматично се промени во корист на Кина. Старата формула повеќе не функционира. Вашингтон инсистира дека неговата политика не е променета, но во клучните аспекти е променета. Американскиот Стејт департмент брзо демантираше дека ФМФ имплицира какво било признавање на Тајван.
Но, во Тајпеј, јасно е дека Америка ги редефинира односите со островот, особено со оглед на алармантноста со која Вашингтон го турка Тајван да се вооружува. А на Тајван, кој е многу послаб од Кина, му треба помош.
„САД ја нагласуваат очајната потреба за подобрување на нашите воени капацитети. Тоа испраќа јасна стратегиска порака до Пекинг дека ние сме сојузници“, рече Ванг Тинг-Ју, пратеник на владејачката партија со блиски врски со тајванскиот претседател Цаи Инг-Вен и конгресните лидери на САД. Тој вели дека 80-те милиони долари се само гребење по една голема површина и забележува дека во јули претседателот Бајден искористил дискреционо право за да одобри продажба на воени услуги и опрема во вредност од 500 милиони долари на Тајван.
Ванг вели дека Тајван се подготвува да испрати два пешадиски баталјони во САД на обука, што се случува прв пат од 1970-тите. Но клучот е во парите, почеток на она што може да достигне до 10 милијарди долари во следните пет години.
Договорите што вклучуваат воена опрема може да потраат до 10 години, вели Лаи И-Чинг, претседател на Фондацијата Проспект, аналитички институт со седиште во Тајпеј: „Но, со ФМФ, САД испраќаат оружје директно од сопствените резерви и тоа се американски пари – за да не мораме да го поминуваме целиот процес на одобрување“. Ова е важно со оглед на тоа што поделениот Конгрес не одобри помош од милијарди долари за Украина, иако се чини дека Тајван има многу поголема двопартиска поддршка.
Но војната во Газа несомнено ќе ја намали испораката на американско оружје во Тајпеј, како што направи војната во Украина. Претседателот Бајден бара воена помош за Украина и Израел, што значи повеќе пари и за Тајван. Прашајте го Министерството за национална одбрана во Тајпеј за што ќе се користат американските пари и одговорот ќе биде сезнајна насмевка и цврсто стиснати усни.
Но Лаи вели дека е можно да се погоди: противвоздушни ракети џавелин и стингер – многу ефикасни оружја што може брзо да се научи да се користат: „Немаме доволно од нив, а ни требаат многу. Во Украина, стингерите беа потрошени многу брзо, а начинот на кој Украина ги користеше сугерира дека ни требаат можеби 10 пати повеќе од бројот што го имаме во моментов“.
Оценката на долгогодишните набљудувачи е искрена: островот е жално недоволно подготвен за кинески напад.
Списокот на проблеми е долг. Војската на Тајван има стотици застарени борбени тенкови и премалку модерни, лесни ракетни системи. Командната структура, тактиката и доктрината на нејзината армија не се подобрени веќе половина век. Многу единици на првата линија имаат само 60% од луѓето што им требаат. Тајвански контраразузнавачки операции во Кина наводно не постојат, а системот за воено регрутирање е слаб. Во 2013 година, Тајван го намали воениот рок од една година на само четири месеци, па го врати на 12 месеци. Но има поголеми предизвици. Младите мажи што служат воена служба на шега ја нарекуваат „летен камп“.
„Немаше редовен тренинг. Одевме на стрелиште околу еднаш на две недели и користевме стари пушки од 70-тите. Пукавме во цели. Но немаше соодветна инструкција како да се нишани, па сите промашуваа. Ништо не вежбавме. Има фитнес-тест на крајот, но не се подготвувавме за тоа“, рече еден неодамнешен регрут.
Тој опиша систем во кој високите воени команданти гледаат на овие млади луѓе со целосна рамнодушност и немаат интерес да ги обучуваат, делумно затоа што тие ќе бидат таму толку кратко време. Во Вашингтон постои силно чувство дека на Тајван му истекува времето за реформи и обнова на својата војска. Така, САД почнуваат и да ја преквалификуваат војската на Тајван.
Со децении, политичките и воените лидери на островот се држат цврсто на верувањето дека инвазијата на островот е премногу тешка и ризична за Кина. Како и Велика Британија, приоритетот на Тајван е на морнарицата и воздушните сили – на сметка на армијата. „Идејата беше да се соочиме во Тајванскиот теснец и да ги уништиме на плажите. Така, вложивме многу ресурси за одбрана од воздух и море“, вели Лаи.
Но сега Кина ја има најголемата морнарица во светот и далеку супериорна воздушна сила. Една воена симулација спроведена од аналитички институт минатата година покажа дека во конфликт со Кина, тајванската морнарица и воздухопловните сили ќе бидат избришани во првите 96 часа од битката. Под силен притисок од Вашингтон, Тајпеј се движи кон стратегијата „тврдина Тајван“, која исклучително ќе го отежни кинеското освојување на островот.
Фокусот ќе биде префрлен на копнените трупи, пешадија и артилерија – одбивање на инвазијата на плажите и, доколку е потребно, борба против кинеската армија во градовите и од базите длабоко во планините на островот. Но ова ја враќа одговорноста за одбраната на Тајван врз неговите застарени копнени сили. „Откако САД ги прекинаа односите во 1979 година, нашата војска доживеа речиси целосна изолација. Така, бевме заглавени во американската воена доктрина од ерата на Виетнамската војна“, вели Лаи.
Ова сѐ до неодамна не ги загрижуваше Тајпеј или Вашингтон. Во текот на 1990-тите и 2000-тите, тајванските и американските компании изградија фабрики низ цела Кина.
Пекинг лобираше да ѝ се приклучи на Светската трговска организација – и успеа. Светот ја прифати кинеската економија, а САД мислеа дека трговијата и инвестициите ќе обезбедат мир во Тајванскиот теснец.
Но подемот на Си Џинпинг и неговиот национализам и руската инвазија на Украина ги урнаа тие надежни претпоставки. За Тајван, лекциите од руската инвазија беа шокантни. Артилеријата доминираше на бојното поле – има висока стапка на пукање и е застрашувачки прецизна. Украинските екипи дознаа дека мора да бидат во движење откако испукаа салва од гранати – или за неколку минути нивните позиции ќе ги опсипеше руски контраартилериски оган.
Но многу тајвански артилериски трупи се опремени со пушки од Виетнамската или дури и Втората светска војна. Тие се полнат рачно и се движат тешко и бавно. Тие би биле лесни мети. Ранливоста на Тајван го принудува Вашингтон да дејствува. Поради ова, тајванските копнени трупи се испраќаат во САД на обука, а американски инструктори доаѓаат во Тајпеј за да ги обучуваат тајванските маринци и специјалните сили.
Но Вилијам Чунг, научен соработник во Националниот институт за истражување за одбрана и безбедност во Тајпеј, вели дека Тајван сè уште не може да се надева дека сам ќе ја одврати Кина. Ова е втората лекција од војната во Украина. „Меѓународната заедница треба да одлучи дали Тајван е важен. Ако Г7 или НАТО мислат дека Тајван е важен за нивните интереси, тогаш мораме да ја интернационализираме ситуацијата во Тајван – затоа што тоа ќе ја натера Кина двапати да размисли за цената“, вели Чунг и додава дека однесувањето на Кина несвесно му помага на Тајван да го направи токму тоа.
„Кина покажува експанзионистичка политика во Јужно и Источно Кинеско Море. Резултатот“, вели Чунг, „е преобликување на сојузите во регионот – без разлика дали е во прашање историски самит меѓу САД, Јапонија и Јужна Кореја, зголемената важност на воените сојузи како што се Квад (Јапонија, САД, Австралија и Индија) и Аукус (Обединетото Кралство, САД и Австралија), кои се тркаат за изградба на следната генерација нуклеарни подморници, или посилни врски меѓу САД и Филипините.
„Кина се обидува да го промени статус квото во целиот регион. А тоа значи дека безбедноста на Тајван е поврзана со Јужно Кинеско Море и Источно Кинеско Море. Тоа значи дека повеќе не сме изолирани.“
Сега во Вашингтон се води жестока дебата за тоа колку далеку треба да одат САД во поддршката на Тајван. Многу долгогодишни набљудувачи на Кина велат дека каква било јавна посветеност на САД би го испровоцирала Пекинг, наместо да го одврати од акција. Но Вашингтон знае и дека Тајван не може да се надева дека ќе се брани сам.
Како што рече еден долгогодишен набљудувач на Кина, „Мораме да молчиме за целата таа стратегиска нејаснотија додека го вооружуваме Тајван до заби“.
