Упорната и непроменлива определбата на политичките и државните структури на Северна Македонија за интеграција во Европската Унија е резиме на постојаните желби на сите граѓани на оваа земја, декларирани и поддржани од претставувањето на овие стремежи. Затоа, дисеминацијата на овие стремежи е сосема непотребна, иритирачка, старомодна и прекумерна.
Сепак, непроменливото, упорното и агресивното инсистирање на Република Бугарија граѓаните на Македонија од бугарска националност да се приклучат со другите народи кои живеат во оваа држава и да се споменуваат во Преамбулата на Уставот на Северна Македонија, има шанси да предизвика длабоки политички тензии. Политичката сцена во овој дел од Балканот, многу лесно – во иднина може да се „збогати“ со нов пристап и нови настани во креирањето на политиките, како од локалните актери, така и од други одлучувачки фактори на политиките и стремежите на одредени држави.
Ултимативните барања на Бугарија за вклучување на Бугарите во Преамбулата и Уставот, одобрувањето од страна на државите на Европската Унија, проблемите што може да се појават во иднина се многубројни и сложени, и затоа бараат длабока, сериозна и сеопфатна анализа.
Во контекст на вклучувањето на земјата во ЕУ, што претставува плебисцитна желба, албанското население стои во првите редови за поддршка на оваа определба.
Меѓутоа, упорното барање на Бугарија го поставува прашањето: што прават Албанците во овие турбулентни времиња и дали имаат свои барања? Да не продолжуваме и со други прашања од оваа природа.
Со формирањето на Македонија како држава (1945), етничките Албанци добија уставно-правен статус на национални малцинство. И покрај многуте измени кои се направени во Уставот на Македонија, нивниот уставен статус не е променет.
Ова не се случи ниту во 1991 година (албанските пратеници не гласаа за Уставот) ниту во 2001 година – после вооружениот конфликт. Но, за разлика од 1991 година, во 2001 година пратениците Албанци (со претходна согласност и со директно инсистирање на Али Ахмети) се согласија да се донесе нов Устав со нова Преамбула, целосно изменета од онаа потпишана во Охридскиот договор на 13 август 2001 година.
Да се потсетиме дека статус на национално малцинство во Уставите на Република Македонија, до 2001 година, имаа само Албанците и Турците. Во меѓувреме, во сегашната преамбула (2001) овој статус го добија и: Србите, Бошњаците, Ромите и Власите. Значи, по конфликтот, уставно-правниот статус на Албанците не само што не беше унапреден, туку беше деградиран затоа што Албанците се согласија да бидат рамноправни со етничките групи како Ромите и Власите.
Барањето на Бугарија е легитимно и нема што да се дискутира или оспорува. Низ овој хаос што (и ќе) настанува во државата, се стекнува впечаток дека Албанците воопшто не се заинтересирани за унапредување на нивниот уставно-правен статус. Ова отворено се гледа, е транспрентно и е многу јасно. Има време што албанските партии со премногу жар ја започнале трката за поддршка на вклучувањето на Бугарите (и другите) во Преамбулата и Уставот.
Досега не се слушна дека има некаква резерва, макар и минимална, да се донесе, во овој случа,ј преамбула во која се споменува дека освен вклучувањето на Бугарите (а како што се вели и Хрватите и Црногорците) да се размислува и за унапредувањето на статусот на Албанците, и конечно да го оствари нивниот долгогодишен сон – стекнување статус на државотворен народ. Засега во хоризонтот не се гледаат знаци дека албанските политички партии размислуваат за ова прашање.
За да се разјасни проблемот на Преамбулата на Уставот на Северна Македонија, бев принуден да се повикам на официјалните статистички податоци за бројот на луѓето кои живеат во државата. Од официјалните податоци добиени од пописот на населението (пред 10 месеци), јасно е дека националниот состав на резидентното население е следниов:
Ова се 7-те етнички заедници евидентирани во составот на населението на државата. Од податоците се констатира дека другите граѓани, неевидентирани според националноста, претставуваат 1,03 отсто од жителите. Во статистичката категорија ДРУГИ спаѓаат и граѓаните со бугарска националност, чиј број е 3.504 или 0,19 отсто од вкупното население. Како припадници на хрватската национална заедница се евидентирани 2.145 граѓани, додека Црногорци се регистрирани 1.023 граѓани, што заедно го сочинуваат бројот 3.168 или 0,17 жители.
Анализирајќи ги бројките и делувањето на албанските политички партии во Северна Македонија, можеме слободно да кажеме дека тие се согласуваат со се што другите (особено претставниците на ЕУ и САД) бараат или наметнуваат, без да водат сметка за интересите и големите потреби на нивните гласачи – Албанците.
Во овој контекст, неопходно е да се истакне констатацијата дека резидентното албанско население во Северна Македонија е 24,30 проценти, додека ако се смета и нерезидентното население, процентот на Албанците достигнува 29,52 проценти. Ова автохтоно население политички ќе се изедначи со Црногорците кои во својата земја се само 278.865, односно (167.380) помалку од Албанците во Македонија.
Според она што јавно се манифестира, албанските политички партии воопшто не се преокупирани со уставно-правниот статус на населението што го претставуваат, иако ги имаат сите шанси да покажат посериозна посветеност за правата на Албанците и можноста за остварување на оваа потреба..
Да потсетиме дека во изминатиот период, на различни формални и неформални средби, поединци и група на луѓе со релевантни познавања за националните стратешки интереси на Албанците ја разгледуваа можноста за отворање на дебатата за уставните измени со цел да се обезбеди позицијата на Албанците како државотворен народ.
Анализирајќи ја содржината на членот 130 од Уставот, каде се утврдуваат можностите за негова промена, утврдено е дека најизводливо од четирите можности е собирањето на 150.000 граѓански потписи. Но, свесни за политиката што ја водат македонските политички партии кога се во прашање крупните барања на Албанците, односно за начинот на поставување во Собранието, особено за иницијативи и барања од ваков карактер, преовладува убедувањето дека сиот овој напор, не мал, нема да произведе никаков ефект. Затоа, не е преземена таква активност.
Со последниот парламентарен состав, кога бројот на пратеници Албанци достигна 32 (сега се 30), се создадоа сите можности, врз основа на третата можност истакната во членот 130 (барање може да поднесат најмалку 30 пратеници), Албанските пратеници да се стават во функција на остварување на над 78-годишната желба на Албанците. Од она што досега е познато, албанските политички партии (и пратеници) не само што не ја искористија оваа прилика, туку не се ни преокупирани со тоа.
Од досега слушнатото, јасно се покажува подготвеноста на власта во Преамбулата на Уставот да се вклучат сите национални малцинства и етнички групи кои живеат овде, без разлика на нивниот број. Во овој случај, законодавецот ќе се води од желбата, односно барањето на релевантната заедница да биде дел од Преамбулата. Тоа значи дека 18 припадници на други народи и етнички групи можат да добијат ист правен и уставен статус како Албанците.
Решението за начинот на дејствување на политичките партии и пратениците Албанци по однос на ова прашање е нивно право загарантирано со секое правно-политичко правило. Нивното право на избор и рангирање на државните и политичките приоритети во текот на политичкото дејствување не може на кој било начин да се оспори.
Но, доколку не поднесат барање и не инсистираат за унапредување на уставниот статус на Албанците, во историјата на дејствувањето на сегашните гарнитури ќе останат запаметени како албански претставници кои во ниту еден момент не биле преокупирани и не работеле за доброто на Албанците, иако биле нивни претставници.
Махи Несими
