Неодамнешната Регионална кооперативна перформанс ревизија ја открива суровата вистина дека мерките насочени кон промоција на родова еднаквост и интеграција на жените од руралните подрачја во пазарот на трудот се недоволни. Податоците од Државниот завод за статистика покажуваат дека бројот на вработени, работодавци и самовработени жени од руралните подрачја е значително помал во споредба со нивните урбани врснички. Жените од руралните подрачја доминираат во групата на неплатени семејни работници. Тие се потценети во формалната вработеност, обременети со неплатени домашни работи и исклучени од процесите на донесување одлуки. Националните стратегии и политики за вработување во голема мера ги занемаруваат нивните специфични потреби, резултирајќи во нивно континуирано маргинализирање. Како можеме да очекуваме одржлив развој кога половина од нашето рурално население е оставено само да се бори?
Извештајот идентификуваше 22 наоди во Македонија поврзани со инклузијата на жени од руралните подрачја во пазарот на трудот, истакнувајќи системски проблеми во имплементацијата и ефикасноста на политиките. Националните стратегии за вработување и акциони планови не поставуваат конкретни цели за жените. Овие стратегии не ја приоритизираат нивната инклузија, што доведува до исклучување од пазарот на трудот. Дополнително, податоците за програмите за вработување не прават разлика меѓу руралните и урбаните корисници, што го прави невозможно да се оцени учеството на жените. Постоечките мерки за вработување и обука се генерализирани, без родова перспектива, и понатаму ги маргинализираат овие групи. Ова не е само политички неуспех, туку општествен.
Инвестицијата во градинки во руралните подрачја е критично недоволна, спречувајќи ги жените да ги балансираат работните и семејните обврски. Има само пет јавни установи за грижа на стари лица во Македонија, сите лоцирани во урбаните подрачја. И покрај тоа што Стратегијата за родова еднаквост 2021-2027 се залага за домови за стари лица во руралните подрачја, нема конкретни активности или финансиски планови во место. Програмата ИПАРД, наменета за подобрување на руралната инфраструктура и поддршка на инклузијата на жените во пазарот на трудот, се соочува со задоцнувања во акредитацијата поради неадекватни капацитети во Агенцијата за финансиска поддршка на земјоделството и руралниот развој. Програмите за финансиска поддршка како Мерка 115 забележаа 66% намалување на барањата за финансиска поддршка во 2022 година во споредба со 2019 година, што укажува на пад во учеството поради задоцнети плаќања. Дополнително, Министерството за земјоделство не ја анализираше ефективноста на мерките како Старт-ап поддршка за млади фармери во поттикнување на младите жени фармери. Нема конкретни правни рамки за поддршка на речиси напуштените или сериозно депопулираните подрачја, и покрај нивното значително географско присуство во Македонија. Ова не се само бројки, тие претставуваат пропуштени можности и неисполнет потенцијал.
За да се адресираат овие системски проблеми и вистински да се даде поддршка на жените, извештајот препорачува развивање на насочени мерки за нивната инклузија во пазарот на трудот, осигурувајќи дека тие се дел од националните и локалните стратешки приоритети и редовно следење и евалуација на овие мерки за ефикасност. Собирањето и анализата на родово раздвоени податоци за програмите за вработување е од клучно значење за подобро разбирање и адресирање на потребите на жените од руралните подрачја. Овие податоци можат да информираат за промените во политиките и да ги подобрат дизајните на програмите. Инвестирањето во повеќе градинки и домови за стари лица во руралните подрачја е од суштинско значење, овозможувајќи им на жените да учествуваат во пазарот на трудот. Други јавни услуги како здравство, образование и транспорт исто така мора да се подобрат за да се задржи руралното население и да се подобри квалитетот на живот. Овие чекори не се само препораки, тие се неопходности.
Зголемувањето на соработката меѓу централните и локалните единици е клучно за адресирање на специфичните потреби на жените. Имплементирањето на поефективна комуникациска стратегија меѓу институциите може да го подобри поддршката и услугите. Обезбедувањето навремени плаќања за програмите за финансиска поддршка и поедноставувањето на процесите за аплицирање ќе охрабрат повеќе жени да учествуваат. Редовните теренски активности и информативни сесии ќе осигураат дека жените се свесни за достапната поддршка и можности, поттикнувајќи континуирана интеракција за разбирање на нивните потреби и соодветно прилагодување на програмите. Време е да ги слушнеме овие жени и да ги адресираме нивните потреби со итноста што ја заслужуваат.
Наодите од извештајот се јасен повик за владата да дејствува одлучно во адресирањето на родовите разлики што го задушуваат потенцијалот на жените од руралните подрачја. Преку овие препораки, владата може да создаде поинклузивно и праведно општество каде жените се поттикнати да придонесат целосно за социо-економскиот развој на земјата. Ова не е само прашање на праведност, туку стратешки императив за одржлив раст.
Стефан Вељановски
(Авторот е доктор по економски науки)
