Во Македонија, социјалното претпријатие и социјалното претприемништво се појавија во дискурсот на третиот сектор во текот на 2009-2010 година. Сепак, не постои договорена дефиниција за социјално претпријатие меѓу засегнатите страни или во владата, што доведува до концептуална конфузија кога се дискутира јавно.
Според Универзитетот Дјук во САД, социјалното претприемништво е процес на препознавање и снаодливо следење на можностите за создавање социјална вредност. Социјалните претприемачи се иновативни, снаодливи и ориентирани кон резултати. Тие се потпираат на најдоброто размислување и во деловниот и во непрофитниот свет за да развијат стратегии кои го максимизираат нивното социјално влијание. Овие претприемачки лидери работат во сите видови на организации: големи и мали; нови и стари; религиозни и секуларни; непрофитна, профитна и хибридна. Овие организации го сочинуваат „социјалниот сектор“.
Субјектите кои го сочинуваат секторот за социјални претпријатија во Македонија се разновидни и користат различни правни форми, како што се здруженија и задруги. Доминантна правна форма на постојните социјални претпријатија е здружение. Сепак, не постои специфична институционална форма дизајнирана за социјалните претпријатија, што создава предизвици за пристап до услуги за поддршка и финансирање.
За справување со овие предизвици, владата предложи Закон за социјално претприемништво, кој има намера да воспостави регулаторна рамка за социјалното претприемништво и да ги разјасни должностите и одговорностите на засегнатите страни. Законот беше во работна верзија на крајот на 2022 година. Здружението „ЕПТИСА“, кое работи на подготовка на овој закон, е во координација со Министерството за труд и социјална политика до финализирање на законот. Законот е заснован на идеалите на солидарност, волунтаризам, еднаквост и недискриминација и се стреми да промовира нови форми на организирање, вработување и социјални иновации.
Друг проект кој има за цел изградба на поповолен екосистем за социјално претприемништво е националната стратегија за раст на социјалните претпријатија. Стратегијата ги дефинира целите и активностите за периодот 2021-2024 година и има за цел да создаде одржлив еко-систем со правна, финансиска и институционална рамка за развој. Стратегијата опфаќа мерки и активности поврзани со создавање култура на социјално претприемништво, развивање на капацитетите на социјалните претпријатија и актери во екосистемот, развој на пазари за социјалните претпријатија и градење финансиски екосистем за социјалните претпријатија.
Иако решенијата се во тек, секторот за социјално претприемништво сепак се соочува со предизвици. Еден од овие предизвици е недостигот на јасност во дефиницијата за социјално претприемништво, што предизвикува недоразбирање меѓу засегнатите страни и го попречува растот на секторот. Друга бариера е недостатокот на соодветна институционална поддршка за социјалното претприемништво, што им отежнува на социјалните компании да добијат услуги за поддршка и финансирање. Во голема мера, многу луѓе сè уште го сметаат претприемништвото како строго комерцијална активност и не ги препознаваат социјалните и еколошките придобивки што социјалните претпријатија можат да ги обезбедат.
Една од заедничките карактеристики на овие социјални претпријатија е тоа што тие често се основани од милениумци. Како генерација, милениумците се познати како емпатични и социјално загрижени граѓани, а многумина се инспирирани да го користат претприемништвото како оружје за општествени промени. Тие даваат приоритет на луѓе, планета и профит и се обидуваат да ги балансираат социјалните и еколошките цели со финансиската одржливост.
Развојот на социјалното претприемништво во Македонија бара градење капацитети и брза имплементација на мерките кои инспирираат иновации, соработка и социјално влијание. Ова вклучува дефинирање на концептот на социјално претпријатие, имплементација на правна и регулаторна рамка, градење капацитети и мрежи, поттикнување партнерства, поттикнување на социјалните иновации, зголемување на пристапот до финансирање и подигање на свеста. Уште поважно, за ова е потребна финансиска и техничка помош, како и даночни олеснувања за социјалните претприемачи. Создавањето посебна категорија за основање за социјалните претпријатија и обезбедувањето даночни бенефиции споредливи со оние што се обезбедуваат за добротворни и непрофитни организации може да помогне да се поттикне создавањето на социјален екосистем.
Македонија има потенцијал да стане центар за социјално претприемништво, привлекувајќи врвни таленти од целиот свет и создавајќи подобра иднина за сите граѓани и светот. Социјалните претприемачи ја редефинираат улогата на бизнисот во општеството преку интегрирање на деловните принципи со фокус на социјалното и влијанието врз животната средина. Предложениот Закон за социјално претприемништво и националниот план за развој на социјалните бизниси се чекори во вистинската насока кон градење на попогодна средина за социјалните претприемачи да ги решаваат социјалните проблеми и да придонесат за економски раст, социјален развој и еколошка одржливост, но треба да се направи повеќе за да се одговори на предизвиците со кои се соочува секторот.
Стефан Вељановски,
авторот е доктор по економски науки
