Состојбата во српското општество по двете масовни убиства е наелектризирана до крајност по една деценија труење на јавниот простор, вели за Вијести уредничката на „Нова економија“ Билјана Степановиќ. Корупцијата и длабоката неспособност на властите добија нова, и досега најтрагична манифестација, вели Срѓан Цвијиќ, претседател на Меѓународниот советодавен одбор на Белградскиот центар за безбедносна политика (БЦБП).
„Како конечно, по една деценија труење на јавниот простор, да излезе ‘духот од шишето’. Некои ѝ се лути на власта, но и на оние што ја поддржуваат. Тие се револтирани дури и од оние што прифаќаат да трпат притисок и уцени без отпор“, вели Степановиќ.
Цвијиќ во разговорот за Вијести вели дека „целосно неадекватната реакција на властите на убиствата“ придонела за ваквата ситуација.
„Од друга страна, самите убиства во голема мера се последица на атмосферата на насилство што постојано се емитува во последните десет години преку таблоидите и повеќето телевизии со национална фреквенција (особено ТВ Пинк и ТВ Хепи). По 3 и 4 мај, како да експлодира експрес-лонецот од преголемиот притисок што се генерира цела деценија. Корупцијата и длабоката неспособност на властите, кои без исклучок секогаш одат рака под рака, ја добија својата нова, и досега најтрагична манифестација“.
Во Белград и во други градови на Србија овој месец се одржаа три масовни граѓански протести по двете престрелки во кои беа убиени 18 лица. За утре во Белград е планиран четвртиот протест „Србија против насилството“. Соочен со притисок од јавноста, српскиот претседател Александар Вучиќ за денеска во Белград закажа состанок на Српската напредна партија (СНС), на чие чело е тој.
На прашањето на Вијести дали очекува протестите нешто да сменат, Билјана Степановиќ одговори:
„Не очекувам протестите директно да доведат до промена на власта, но веќе покренаа многу работи. Прво, власта увиде дека огорченоста поради состојбата во државата е голема, ако од едната страна се собира толкава маса народ да протестира, а од друга самата власт со невидени притисоци, поткуп, закани и уцени едвај успева да собере луѓе, расположението е јасно. Мислам дека луѓето сепак се ослободуваат од стравот и дека станува сѐ поочигледно дека Александар Вучиќ ја губи контролата над ситуацијата“.
Степановиќ вели дека ова се протести на народ што повеќе не може да толерира насилство во државата. „Насилството е на секое ниво и на секој чекор – против опозицијата, медиумите, неистомислениците, вработените во јавниот сектор, па дури и против народот што на сила се пика во автобуси за на лидерот да му се направи оваа болна претстава со лажен митинг. Мафијата во државата дивее, луѓето се исплашени, не очекуваат да имаат заштита од државата и институциите. Вербално насилство врши пред сѐ претседателот на државата во секојдневните јавни настапи, од напади врз сите што не мислат како него, до објавување морбидни слики од убиства извршени од мафијашите на Вељко Беливук, кој тврди дека бил поврзан со власта“.
Срѓан Цвијиќ вели дека поради притисокот на јавното мислење, поточно граѓанските протести, власта веќе исполнила два од условите на демонстрантите.
„Министерот за образование поднесе оставка и беше закажана и одржана вонредна седница на Народното собрание. Останува да видиме дали режимот на Александар Вучиќ ќе ги исполни другите услови. Фактот што овие протести се убедливо најмногубројни од 5 октомври 2000 година и што мобилизираа и луѓе што одамна се откажаа од општественото ангажирање, сам по себе претставува позитивна промена“.
Цвијиќ вели дека останува да се види дали овие протести ќе доведат до слабеење на режимот на некои од следните избори и дека тоа ќе зависи од неколку фактори – колку долго ќе траат протестите, од нивната бројност, но и од способноста на организаторите да ги преточат протестите во конкретни иницијативи насочени кон повторна демократизација на општеството, но и од севкупната економска состојба и дали режимот ќе успее да го префрли фокусот на јавното мислење на темата Косово или на некоја друга тема на симболична политика што повеќе им одговара.
Тој посочува дека тоа е веќе неколкупати пробано од 3 и 4 мај, но без резултати.
„Во политичка смисла, рејтингот на СНС веќе слабееше пред масовните убиства, додека реакциите на убиствата дополнително ја ослабнаа власта. Поради сето ова, многу е веројатно дека надворешниот имиџ на СНС ќе се промени преку создавање ново политичко движење, кое прво, би било уште поконцентрирано околу личноста на претседателот Вучиќ, а второ, би имало цел во него да ги вовлече СПС и другите коалициски партнери“.
Потемкиново село од поддршка за Вучиќ
Во јавноста се појавија голем број сведоштва за притисокот врз работниците и во јавните и во приватните претпријатија да присуствуваат на митингот на владејачката партија, дури и дека училиштата ги одложуваат екскурзиите бидејќи автобусите се резервирани за митингот на СНС.
„Тоа е митинг на власта за одбрана на власта“, вели Билјана Степановиќ.
„Емисарите на режимот вршат невиден терор врз сите вработени од јавниот сектор, а во помалите градови и од приватниот сектор, да дојдат на митингот во Белград. Србија на 26 мај буквално ќе застане, како да е под опсада – сите автобуси се собрани, редовните линии се укинати, детските екскурзии се откажани, а опозицијата вели дека демонстранти дури се „увезуваат “ од соседните земји.
Таа истакнува дека Вучиќ буквално ја впрегнал целата земја во организација на „надреален карван, Потемкиново село, за кое сите знаат дека е лажно. И самиот Вучиќ и вработените од јавниот сектор што насилно ги тераат да одат со тој карван, и сите оние што поради ова на 26 мај не можат нормално да живеат, до граѓаните што го сметаат за лут противник, па дури и мнозинството негови поддржувачи, сите тие, буквално сите, знаат дека оваа акција е лага и нема никаква смисла“.
Цвијиќ оценува дека целта на митингот на СНС е да се натпреварува со граѓанските протести.
„И да се покаже на внатрешен и надворешен план дека режимот на Александар Вучиќ е сè уште силен и дека тој ќе остане, на еден многу циничен начин да искористам една синтагма што се користеше во 1990-тите за еден друг авторитарен владетел, ‘фактор на мирот и стабилноста на Балканот’. Не сум сигурен дека митингот ќе го постигне овој резултат бидејќи на многу набљудувачи им е совршено јасно дека митингот претставува еден вид Потемкиново село од поддршка за Вучиќ. Таква голема и скапа логистичка операција каде што илјадници граѓани се довлекуваат во Белград, многумина и на сила, може да се организира еднаш, додека досега трипати се одржаа граѓански протести и секој пат беа повеќебројни од претходниот. Ако граѓанскиот протест в сабота на 27 мај има иста толкава бројност, па дури и поголема од претходниот, доколку овие протести продолжат, ефектот од режимскиот контрамитинг ќе се поништи“.
Уредничката на „Нова економија“ се согласува со оценките од опозицискиот табор дека власта делува исплашено и дефанзивно и смета дека причината е што „гледа незадоволство расте“.
Насилството врз граѓанските протести би било уште една катастрофална грешка
„Секој нивен чекор уште повеќе ги нервира луѓето и сега тие не можат да го направат вистинскиот чекор за да ја смират ситуацијата. Настаните што ги предизвикаа протестите се премногу трагични, на луѓето им е преку глава од сѐ, а во воздухот владее презир кон власта, но и некој чуден мир меѓу оние што излегуваат на улица. Власта нема одговор на тоа. Затоа од дефанзива се обидува да преземе иницијатива, но Вучиќ (или некој од неговите соработници) смислил одговорот да биде контрамитинг и да покаже – ‘нас нè има повеќе’. Тоа е нова поделба, ново пикање прст во око и всушност играње со оган. Но оваа влада само така умее, затоа и дојдовме до овде“.
Цвијиќ вели дека во првите недели по масовните убиства, власта делувала и уплашено и дефанзивно и дека речиси секој потег бил катастрофална грешка, „од првата прес-конференција по трагедијата во основното училиште Владислав Рибникар, до популистичкото исмејување граѓани од страна на премиерката, министерот за финансии и претседателот“.
Тој оценува дека реакциите се многу поконтролирани последните денови, но дека не е исклучено евентуалното продолжување на масовните граѓански протести и новите испитувања на јавното мислење да предизвикаат дополнителна нервоза во редовите на власта.
„Минатиот петок во Панчево, каде што режимот го одржа својот митинг, беа забележани немили слики кога висок државен функционер организира некаква хулиганска паравојска чија цел сигурно била да испрати заканувачка порака до граѓанските протести. Иако отвореното насилство од страна на полицијата или слични режимски групи не може целосно да се исклучи, неговата примена против граѓанските протести би претставувала уште една катастрофална грешка што дополнително ќе ги налути граѓаните и ќе донесе уште повеќе од нив на улиците следната недела“.
На социјалните мрежи е објавено видео на кое наводно се гледаат одреди за разбивање на блокадите на земјоделците во Панчево, а на чело на одредот бил генералниот секретар на Владата Новак Недиќ.
Не се знае кој е вистинската опозиција, а кој игра за власта
Вучиќ неделава изјави дека вонредните избори се реална опција, а претходно навести дека може да се распишат за септември.
Цвијиќ вели дека оваа одлука зависи исклучиво од Вучиќ, „кој го узурпираше уставното уредување на државата и на сите владини институции“. Според него, поверојатна опција, поради падот на поддршката за СНС, е делумна или целосна реконструкција на власта, која ќе се обиде да го поправи падот на популарноста на сегашната.
Степановиќ вели дека Вучиќ најрадо би распишал избори и би ја покренал својата увежбана машина – кампања, притисоци, манипулации, избори, па формирање „нова“ влада, бидејќи само така се снаоѓа.
„Тој не може во нормални услови да функционира. Дали ќе ја донесе таа одлука, прво зависи од проценката дали може повторно да обезбеди победа (со сѐ само не со чесни начини) и второ, дали таканаречениот ‘меѓународен фактор’ ќе му го дозволи тоа, бидејќи тој не е автономен во своето одлучување“.
Соговорниците на Вијести во моментов не гледаат можност за промена на власта во Србија преку избори.
„Во сегашните услови, во кои власта ја контролира речиси целата медиумска сцена и институции, тоа е многу тешко“, рече Цвијиќ.
На прашањето дали е можен компромис меѓу националната и граѓанската опозиција, Билјана Степановиќ одговара дека тоа е она што најмногу ја загрижува.
„Опозицијата до тој степен е поделена, разединета, што веќе не е јасно која е вистинската опозиција, а кој всушност ‘игра’ за власта, или се обидува на некој начин да ќари нешто. Луѓето го гледаат тоа. Она што не е добро – многу луѓе воопшто не гледаат благонаклонето кон политичарите, па ни кон оние од опозицијата (меѓу кои има и чесни луѓе) и не ги сакаат во своја близина. А без професионални политичари не може да се артикулира процесот и да се победи“.
Срѓан Цвијиќ вели дека без ваков компромис речиси е невозможно да се смени актуелната власт.
„Токму поради тоа режимот постојано се обидува да го префрли фокусот на јавноста од актуелниот бунт против насилството на теми од симболичната политика, како што се Косово, односот меѓу црквата и државата итн., затоа што токму овие теми ја делат опозицијата“.
„Сестрински служби од истокот“
На митингот на СНС во Панчево минатата недела, Вучиќ ја обвини опозицијата дека се обидува да ги искористи масовните пукања за самопромоција. „На Србија ѝ е преку глава од вашите револуции“, порача претседателот на Србија.
„Од разни служби добивам информации, ни велат нашите сестрински служби од истокот, тоа се обиди на шарените револуции“, изјави тој. Тој не кажа за кои служби станува збор.
Уредничката на „Нова економија“ вели дека Вучиќ секогаш пласира некакви „информации“ за да привлече внимание и дека тоа е стар и доста излитен трик.
„А дури и да е така, па што? Тој мора да замине, нема да замине на избори, тогаш најприфатлив начин е ‘кадифена револуција’. Само не ни кажа кој ја организира таа шарена револуција против него? Дали се тоа неговите довчерашни ‘западни пријатели’ и зошто? Без тоа објаснување, оваа изјава е бесмислена“.
Аналитичарот на БЦБП тоа го гледа како уште една пропагандна манипулација.
„Немале тие некакви ‘сестрински служби’ ништо да му ‘јават’ на Вучиќ кога нему она што се случува во Србија му е многу јасно. Тука нема некаква голема мистика. Незадоволните граѓани излегуваат на улица и протестираат против власта. Во декември 2021 година тогашниот министер за внатрешни работи Вулин (Александар) заедно со секретарот за национална безбедност на Путин (Владимир, претседателот на Русија) Николај Патрушев објавија формирање некаква работна група за борба против ‘шарените револуции’, додека веќе на 14 мај 2021 година Вулин, според исказите на руските опозиционери и активисти што се криеја во Белград, на Кремљ му предал транскрипти од нивните состаноци во Белград. Како резултат на тоа, руските опозиционери беа уапсени и осудени на тешки затворски казни во Русија, додека Вулин беше награден со водечка позиција во Безбедносно-информативната агенција. Од овие примери гледаме дека соработката меѓу режимот на Вучиќ и ‘сестринските служби од истокот’ постои, но дека најверојатно е еднонасочна и дека Србија во неа фигурира како вазал на диктаторскиот режим во Москва“, вели Цвијиќ.
Граѓаните не треба да чекаат некоја странска сила да им ја менува власта
На прашањето дали очекува промена во односот на американската администрација кон Вучиќ по написот на Њујорк тајмс за организираниот криминал и корупцијата во Србија, за кои се расправаше и во Сенатот на американскиот Конгрес, Билјана Степановиќ вели:
„Сигурна сум дека американската администрација деталите за вмешаноста на српската влада во организираниот криминал не ги дознала од Њујорк тајмс. Тие сигурно го знаат ова, и многу подетално, од порано. Зошто до сега го толерираат, веројатно затоа што предолго ‘играат’ на него и сега дошло време да исполни сѐ што презел и ветил. Пред сѐ во врска со Косово, но можно е да има и други ветувања за кои српската јавност ништо не знае, или само нагаѓа, бидејќи не била информирана по институционален пат. Дали сега го губат трпението со него, многу веројатно. Дали тоа значи дека граѓаните на Србија треба да чекаат нивната влада да биде сменета од некоја странска сила, сигурна сум дека не треба. Тоа е работа на граѓаните на Србија, нашата судбина е во прашање. Кога ние ќе се избориме, сигурна сум дека и светот ќе го поддржи тоа“.
Срѓан Цвијиќ оценува дека целосната промена на американската политика кон режимот во Србија ќе се случи пред сѐ од две причини: „Кога ќе бидат свесни дека режимот на Вучиќ не е фактор на стабилност, дека не е во состојба да ги нормализира односите со Косово, но и со другите земји во регионот, и доколку режимот ја премине црвената линија и поради својата слабост почне да употребува отворена сила против граѓаните, граѓанското општество и опозициските партии“.
Поради трагедиите што ја снајдоа Србија, написот на Њујорк тајмс од почетокот на мај за Вучиќ, корупцијата, насилството, убиствата, но и за врските на криминалниот клан Вељко Беливук со државниот врв, кои беа воспоставени кога СНС дојде во моќ, остана надвор од фокусот.
Тој напис беше спомнат и на сослушувањето во Комитетот за надворешни односи на Сенатот, кој беше посветен на политиката на администрацијата на Џозеф Бајден кон Западен Балкан.
Срѓан Цвијиќ вели дека сослушувањето во Сенатот претставувало, пред сè, одреден притисок врз самата администрација за поголема транспарентност кога станува збор за политиката во регионот.
„Можевме да слушнеме од советникот Шоле (Дерек, советник на државниот секретар, кој сведочеше на сослушувањето) дека Вашингтон е многу свесен за корупцијата во Србија и дека сите активности на режимот внимателно се следат.“
