Тој првично ќе го покрива само националниот пазар за претстојниот ден, а тргувањето ќе се спроведува исклучиво во земјата до првото спојување на пазарот со берза во соседна земја. MEMO, познат и како номиниран оператор на пазарот на електрична енергија или НЕМО, е одговорен за воведувањето и функционирањето на берзата, додека БСП саут пол (BSP SouthPool), словенечки оператор за размена, ќе го надгледува клирингот и порамнувањето, а Епекс спот (EPEX Spot) ќе ја обезбеди платформата за тргување.
Откако понудата и побарувачката ќе се избалансираат секој час, МЕМО планира да воспостави и внатредневен пазар. Сегашниот модел за трговија на големо со електрична енергија, кој се потпира на билатерални договори, ќе биде префрлен на пазар преку шалтер каде што би се регистрирале овие договори.
Во тек се и проекти за спојување на пазарот со соседните земји. МЕМО веќе четири години работи на проект за спојување на пазарот со Бугарија, а минатата година беше потпишан меморандум за разбирање меѓу операторите на преносните системи на двете земји и операторите на размена. Понатаму, со поддршка од Соединетите Американски Држави, МЕМО предвидува спојување на пазарот меѓу Македонија, Грција, Албанија и Косово, со цел регионална интеграција.
Верувам дека воведувањето на берза за електрична енергија може да донесе поголема транспарентност на енергетскиот пазар во Македонија. Во моментов, реперот за цените на електричната енергија зависи од унгарската берза за електрична енергија (HUPX), но со формирањето на локална берза за електрична енергија, цените ќе се одредуваат преку пазарните сили. Ова може да обезбеди попрецизен и подинамичен одраз на понудата и побарувачката, што ќе доведе до поголема транспарентност во цените на електричната енергија, и би било од корист и за потрошувачите и за производителите.
Понатаму, берзата може да промовира конкуренција меѓу учесниците на енергетскиот пазар, вклучувајќи генератори, добавувачи и трговци. Оваа конкуренција може да доведе до зголемена ефикасност и иновации во енергетскиот сектор, што потенцијално ќе резултира со поконкурентни цени на електричната енергија за потрошувачите. Учесниците на пазарот можат активно да тргуваат со електрична енергија, да реагираат на пазарните сигнали и да го оптимизираат своето работење врз основа на пазарните услови, што доведува до зголемена пазарна конкуренција.
Исто така, локалната берза може да ѝ обезбеди на Македонија сопствен пазар за трговија со електрична енергија, намалувајќи ја нејзината зависност од надворешните пазари. Се очекува берзата во иднина да биде поврзана со берзите на соседните земји, што ќе овозможи директен пристап до регионалните пазари. Ова може да ги зголеми пазарните можности за учесниците на македонскиот енергетски пазар и да обезбеди поголема флексибилност во тргувањето со енергија. Диверзифицираниот пристап на пазарот може да отвори нови можности за тргување со електрична енергија и да ја подобри прекуграничната соработка во енергетскиот сектор.
Како номиниран оператор на пазарот на електрична енергија (НЕМО), МЕМО ќе биде одговорен за воведувањето и функционирањето на берзата. Ова може да доведе до зголемен регулаторен надзор и усогласеност на енергетскиот пазар. Присуството на берза и улогата на НEMO може да обезбеди фер и транспарентно пазарно работење, почитување на правилата и прописите за тргување и ефективни механизми за решавање спорови. Дополнително, може да им обезбеди на учесниците и на потрошувачите доверба во функционирањето на пазарот на електрична енергија.
Размената на електрична енергија може да создаде и можности за интеграција на обновливите извори на енергија. Производителите на обновлива енергија можат да учествуваат во размената на електрична енергија и да тргуваат, обезбедувајќи им платформа да ја продаваат својата енергија и да заработат приходи. Ова може да го поттикне развојот на проекти за обновлива енергија во Македонија, да промовира одржливи енергетски практики и да придонесе за транзицијата на земјата кон поеколошки енергетски систем.
Претстојното пуштање во употреба на македонската берза за електрична енергија се очекува да донесе значителни позитивни промени. Зголемена транспарентност, зголемена конкуренција, диверзифициран пристап на пазарот, регулаторен надзор и потенцијал за интеграција на обновливите извори на енергија се некои од клучните импликации на размената на електрична енергија. Овие случувања можат да имаат корист и за потрошувачите и за учесниците на пазарот, создавајќи подинамичен и поефикасен пазар на електрична енергија во Македонија. Како што берзата ќе стане оперативна, ќе биде интересно да се набљудува нејзиното влијание врз енергетскиот сектор и економијата.
Стефан Вељановски,
авторот е доктор по економски науки
