Не треба да има многу сомнежи за тоа како може во Украина да се воспостави траен мир. Во април 2022 година, Русија и Украина беа на работ на потпишување мировен договор во Истанбул, при што турската влада дејствуваше како посредник. Соединетите Држави и Велика Британија ја убедија Украина да не го потпише договорот, а оттогаш стотици илјади Украинци загинаа или беа сериозно повредени. Сепак, рамката на Истанбулскиот процес сè уште ја обезбедува основата на мирот денес.
Нацрт-мировниот договор (од 15 април 2022 година) и Истанбулското коминике (од 29 март 2022 година) на кое се засноваше, даваа разумен и јасен начин за ставање крај на конфликтот. Вистината е дека три години откако Украина ги прекина преговорите, за кое време Украина претрпе големи загуби, Украина на крај ќе отстапи повеќе територии отколку што ќе отстапеше во април 2022 година – а сепак ќе го добиеше главното: суверенитет, меѓународни безбедносни аранжмани и мир.
Во преговорите во 2022 година, договорените прашања беа трајна неутралност на Украина и меѓународни безбедносни гаранции за Украина. Конечното распоредување на спорните територии требаше да се одлучи со текот на времето, врз основа на преговори меѓу страните, при што двете страни се обврзаа да се воздржат од употреба на сила за промена на границите. Имајќи ја предвид сегашната реалност, Киев ќе го отстапи Крим и делови од јужна и источна Украина, како одраз на резултатите од бојното поле во изминатите три години, вели Сакс.
Таков договор може да се потпише речиси веднаш и всушност најверојатно ќе биде потпишан во наредните месеци. Бидејќи САД повеќе нема да помагаат во војната, во која Украина ќе претрпи уште повеќе жртви, уништување и губење територии, Зеленски признава дека е време да се преговара. Во своето обраќање до Конгресот претседателот Доналд Трамп го цитираше Зеленски дека „Украина е подготвена да дојде на преговарачка маса што е можно поскоро за да се дојде поблиску до траен мир“.
Нерешени прашања во април 2022 година беа деталите на безбедносните гаранции за Украина и ревидираните граници на Украина и Русија. Главното прашање во врска со гаранциите ја вклучуваше улогата на Русија како когарант на договорот. Украина инсистираше дека западните когаранти треба да бидат способни да дејствуваат со или без одобрение на Русија, за да не ѝ се даде на Русија право на вето за безбедноста на Украина. Русија се обиде да избегне ситуација во која Украина и нејзините западни когаранти би манипулирале со договорот за да ја оправдаат обновената сила против Русија. И двете страни имаат поента.
Најдоброто решение, според мене, е да се стават безбедносните гаранции под надлежност на Советот за безбедност на ОН. Ова значи дека САД, Кина, Русија, Велика Британија и Франција би биле когаранти, заедно со остатокот од Советот за безбедност на ОН. Ова ќе ги подложи безбедносните гаранции на глобална контрола. Да, Русија би можела да стави вето на следната резолуција на Советот за безбедност на ОН во врска со Украина, но тогаш би се соочила со кинеската и светската немилост доколку Русија постапи произволно, пркосејќи ѝ на волјата на остатокот од ОН, пишува Џефри Сакс.
Во однос на конечното распределување на границите, многу се важни некои историски факти. Пред насилното соборување на украинскиот претседател Виктор Јанукович во февруари 2022 година, Русија не поставуваше никакви територијални барања во однос на Украина. Јанукович се залагаше за неутралност за Украина, се спротивстави на членството во НАТО и мирно преговараше со Русија за 20-годишен закуп на руската поморска база во Севастопол, Крим, каде што е сместена руската Црноморска флота од 1783 година. Откако Јанукович беше соборен и заменет со пронатовска влада поддржана од САД, Русија брзо го реосвои Крим, за да спречи морнаричката база да падне во рацете на НАТО. Во текот на 2014 до 2021 година, Русија не се залагаше за анексија на ниедна друга украинска територија. Русија повика на политичка автономија на етничките руски региони во источна Украина (Доњецк и Луганск), кои се отцепија од Киев веднаш по соборувањето на Јанукович.
Договорот Минск II требаше да ја спроведе автономијата. Минската рамка беше делумно инспирирана од автономијата на етнички германскиот регион Јужен Тирол во Италија. Германската канцеларка Ангела Меркел го знаеше искуството во Јужен Тирол и го сметаше за преседан за слична автономија во Донбас. За жал, Украина силно се спротивстави на автономијата на Донбас, а САД ја поддржаа Украина во отфрлањето на автономијата. Германија и Франција, кои навидум беа гаранти на Минск II, молчеа додека Украина и САД го отфрлаа договорот.
По шест години во кои Минск II не беше имплементиран, за време на кои украинската војска вооружена од САД продолжи да го гранатира Донбас во обид да ги покори и врати отцепените провинции, Русија на 21 февруари 2022 година ги призна Доњецк и Луганск како независни држави. Статусот на Доњецк и Луганск во истанбулскиот процес допрва требаше да се финализира. Можеби ако Украина му се вратеше на Минск II и ако вистински го спроведеше (признавање на автономијата на двата региони во украинскиот устав), можеби на крај ќе се договореа. Кога Украина си замина од преговарачката маса, за жал, прашањето остана спорно. Неколку месеци подоцна, на 30 септември 2022 година, Русија ги анектира двете области, како и две други, Херсон и Запорожје.
Тажната лекција е ова. Украинското губење територија ќе беше целосно спречено ако не беше насилниот пуч што го собори Јанукович и донесе режим поддржан од САД, со план да бара членство во НАТО. Губењето територии во источна Украина можеше да се избегне доколку САД ја притиснеа Украина да го спроведе договорот Минск II поддржан од Советот за безбедност на ОН. Губењето територии во источна Украина веројатно можеше да биде спречено дури и во април 2022 година во Истанбулскиот процес, но САД го блокираа мировниот договор. Сега, по 11 години војна од соборувањето на Јанукович, и како резултат на загубите на Украина на бојното поле, Украина во претстојните преговори ќе ги даде Крим и другите територии во источна и јужна Украина.
Европа има други интереси за кои треба да преговара со Русија, особено безбедноста на балтичките земји и општо за европско-руските безбедносни аранжмани. Балтичките држави се чувствуваат мошне ранливи кон Русија, разбирливо со оглед на нивната историја, но сега сериозно и непотребно ја зголемуваат својата ранливост со низа репресивни мерки преземени против своето етничко руско државјанство, вклучувајќи мерки за потиснување на употребата на рускиот јазик и мерки за прекин на врските на нивните граѓани со Руската православна црква. Водачите на балтичките држави, исто така, провокативно се впуштаат во извонредна русофобна реторика. Етничките Руси се околу 25% од населението и на Естонија и на Латвија, а околу 5% во Литванија. Безбедноста за балтичките земји треба да се постигне преку мерки за зајакнување на безбедноста преземени од двете страни, вклучително и почитување на малцинските права на етничкото руско население и воздржување од жестока реторика.
Дојде време за дипломатија што носи колективна безбедност во Европа, Украина и Русија. Европа треба да почне директни разговори со Русија и треба да ги повика Русија и Украина да потпишат мировен договор заснован на Коминикето во Истанбул од 29 март и нацрт-мировниот договор од 15 април 2022 година. Мирот во Украина треба да биде проследен со создавање нов систем на колективна безбедност за цела Европа, кој ќе се протега од Британија до Урал, па и реално пошироко.
