Ишак-Бушаки е еден од лидерите на меѓународниот проект ДЕСИ (Спектроскопски инструмент за темна енергија), кој веќе четврта година мапира милиони галаксии со цел да ги открие тајните на темната енергија. Досега веќе собрале податоци за 15 милиони галаксии и квазари, а до крајот на истражувањето планираат да достигнат 50 милиони.
И токму овие најнови податоци укажуваат на нешто што може да ја промени космологијата таква каква што ја знаеме: темната енергија можеби не е константна, како што претходно се веруваше. Можеби дури и слабее. „Самото откритие на темната енергија пред триесет години беше огромно изненадување“, се сеќава астрономот Дејвид Вајнберг од Државниот универзитет во Охајо. „Но ова… ова може да биде уште поневеројатно“.
Низ милијардите години космичко минато
ДЕСИ е инсталиран на телескоп во Аризона, а неговите 5.000 оптички влакна овозможуваат симултано набљудување на илјадници галаксии. И не само што ги набљудува, ДЕСИ практично гледа низ времето. Додека светлината од далечните објекти патува до нас милијарди години, научниците преку неа гледаат како универзумот изгледал во различни периоди.
ДЕСИ моментално создава една од најдеталните тридимензионални претстави на универзумот, од неговите најрани денови до денес. А најновите податоци, двојно пообемни од оние објавени пред помалку од една година, даваат се повеќе и повеќе индикации дека темната енергија не е константа.
„Нашата работа е да слушаме што ни кажува универзумот. И можеби ни кажува дека сè е многу покомплексно отколку што замислувавме“, вели Андреј Кусеу од лабораторијата Лоренс Беркли, еден од водачите на работната група ДЕСИ.
Како огромен вселенски владетел
Клучот за целата приказна е нешто што астрономите го нарекуваат скала БAO, барионски акустични осцилации. Ова се бранови на материја од раниот универзум што оставиле траги во распределбата на галаксиите. Овие структури, во просек оддалечени 480 милиони светлосни години, функционираат како џиновски „владетел“ во вселената што овозможува да се мери проширувањето на универзумот.
„Комбинирајќи ги овие мерења со податоците од суперновите, гравитационите леќи и космичката микробранова заднина, сето тоа укажува на истиот заклучок, темната енергија можеби слабее“, вели Пол Мартини, друг водач на проектот.
Ако овој тренд продолжи, темната енергија повеќе нема да биде доминантна сила во универзумот. „Во тој случај, ширењето на универзумот би можело да престане да се забрзува, а во некои модели дури и да престане или да почне да се урива. Се разбира, зборуваме за временски размери од милијарди години“, вели Ишак-Бушаки. „Но ако се покаже дека е вистина, тоа ќе биде пресвртница за целата физика“.
Ново поглавје во космологијата?
Засега нема доволно докази за да се донесе конечна пресуда, но сè повеќе податоци упатуваат во иста насока. „Главното прашање е дали ќе продолжиме да го гледаме истиот тренд со новите мерења? Ако е така, следното прашање ќе биде: како точно се менува темната енергија и зошто?, се прашува Мартини.
ДЕСИ може да помогне и за подобро разбирање на еволуцијата на галаксиите, за однесувањето на црните дупки и за можеби најзагадочниот ентитет во универзумот, темната материја. „Каква и да е темната енергија, таа ќе ја обликува иднината на универзумот“, вели Мајкл Леви, директор на ДЕСИ. „Неверојатно е што можеме да научиме само со гледање на ноќното небо.“
Се планира и нов проект, Спек-С5, кој би можел да проучува до десет пати повеќе галаксии од ДЕСИ, користејќи телескопи и на северната и на јужната хемисфера.
Нови телескопи, нови прашања
Покрај ДЕСИ, други големи проекти наскоро ќе влезат во истражување на темната енергија и темната материја. Меѓу нив се вселенските телескопи Еуклид и Ненси Грејс Роман, кои треба да почнат со мисиите до 2027 година. Тие дополнително ќе го прошират знаењето за тоа како вселената се проширила и се развивала.
Џејсон Роудс од НАСА, кој ја предводи научната мисија на американскиот телескоп Еуклид, истакнува дека новите податоци укажуваат на „напнатост“ помеѓу она што го знаеме за раниот и подоцнежниот универзум. „Нашиот наједноставен модел на темна енергија не може лесно да објасни како сме стигнале од раниот универзум до она што го набљудуваме денес“, вели Роудс. „ДЕСИ и слични резултати покажуваат дека ни треба покомплексен модел. И тоа е возбудливо, бидејќи може да значи дека сè уште постојат непознати закони на физиката што управуваат со универзумот“.
