Самитот во Вилнус на 11-12 јули ќе биде четврти самит на НАТО откако Русија ја почна инвазијата на Украина.
Лидерите на НАТО ќе се состанат следната недела во Вилнус за да разговараат за желбата на Украина и Шведска да ѝ се приклучат на алијансата, за трошоците за одбрана, за зголемените резерви на муниција и за плановите за одбрана.
Самитот од 11 до 12 јули ќе биде четврти самит на НАТО откако Русија ја почна инвазијата на Украина. Првиот беше виртуелен, на 25 февруари 2022 година, само еден ден по почетокот на крвавата војна, а потоа беа одржани уште два – во Брисел и Мадрид.
Зголеменото темпо на собири е спротивно на претходниот распоред на годишни самити и покажува како војната пред вратата на НАТО ја врати алијансата во политичкиот фокус.
Мерките за безбедност во главниот град на Литванија ќе бидат на високо ниво. Силите на НАТО го претворија Вилнус во тврдина, бранета со напредно вооружување за заштита на американскиот претседател Џозеф Бајден и другите лидери на блокот, кои се состануваат на само 32 километри од пограничната боцкава жица со рускиот сојузник Белорусија.
Самитот на НАТО е најголемиот и најважен настан во историјата на Литванија, членка на НАТО од 2004 година, која се наоѓа помеѓу руската ексклава Калининград и Белорусија и е чувствителна точка на источното крило на НАТО.
Украинското членство
Самитот само што не почнал, но членките на алијансата сѐ уште не се договориле за прецизна завршна изјава за потенцијалното членство на Украина.
Киев, поддржан од своите источноевропски сојузници, сака ветување дека Украина ќе ѝ се приклучи на алијансата кога ќе заврши војната со Русија.
Иако Украина сака да се приклучи што е можно поскоро, мислењето за ова меѓу членките на НАТО е поделено.
Некои земји – особено САД и Германија – се претпазливи за сѐ што би можело да ја приближи Алијансата до активна војна против Русија.
„Мислам дека (Украина) не е подготвена за членство во НАТО“, изјави американскиот претседател Џо Бајден за Си-ен-ен. „Не мислам дека има согласност во НАТО за тоа дали Украина треба или не да биде внесена во семејството на НАТО сега, во овој момент, среде војна“, рече Бајден.
Источните членки, од друга страна, бараат јасен распоред за членство на Украина. Украинскиот претседател Володимир Зеленски посети неколку од нив пред самитот со цел да добие поддршка – Чешка, Словачка и Бугарија.
Генералниот секретар на НАТО, Јенс Столтенберг, кој е на чело на алијансата од 2014 година, а чиј мандат беше продолжен до 1 октомври оваа година, во петокот на прес-конференција рече дека лидерите на земјите од НАТО на нивниот самит ќе потврдат дека Украина да еден ден станете член и договорете ги начините како да ја приближите до таа цел.
Зеленски рече дека на неговата земја, која веќе 17 месеци војува против Русите, ѝ треба многу повеќе од општа изјава дека вратата на НАТО само „е отворена“.
„Ние зборуваме за јасен сигнал, нешто конкретно во насока на покана“, рече Зеленски на прес-конференцијата што ја одржа со својот чешки колега Петр Павел.
Столтенберг претходно посочи дека на Украина нема да ѝ биде упатена покана за членство од самитот во Вилнус и дека земјата не може да стане дел од алијансата додека трае војната.
Во Вилнус ќе се одржи првиот состанок на Советот НАТО-Украина, нова платформа што значи зајакнување на статусот на Украина во односите со НАТО.
Тоа ќе биде платформа за консултации и одлучување, во која Украина ќе учествува подеднакво во областа на заедничките безбедносни прашања.
Претседателот Зеленски се очекува на основачкиот состанок на Советот НАТО-Украина, најави Столтенберг.
Пристапување на Шведска
Руската инвазија на Украина во февруари го ревитализираше НАТО, основан во 1949 година за одвраќање и одбрана од Советскиот Сојуз. По повеќедецениска неутралност, Шведска и Финска побараа членство во НАТО веднаш по почетокот на инвазијата.
Финска стана членка во април, но Шведска како 32-ра членка нема зелено светло од Турција и Унгарија. Будимпешта најави дека ќе ја укине блокадата веднаш штом Турција ќе го стори тоа.
НАТО сè уште не ја изгубил надежта дека Шведска би можела да стане членка на самитот, иако шансите се прилично мали.
Столтенберг во четвртокот одржа состанок со министрите за надворешни работи на Турција и Шведска и рече дека шведскиот пристап е „на дофат“. Сепак, се чини дека немало напредок во разговорите.
Затоа, во понеделник се очекува нова средба, овој пат со турскиот и шведскиот лидер во Вилнус, каде што повторно би се разговарало за пристапот на Шведска.
Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган вели дека Шведска засолнува членови на милитантни групи, главно поддржувачи на Курдистанската работничка партија (ПКК), која тој ја обвинува за организирање протести и финансирање терористички групи.
Одбранбени трошоци, одбранбени планови, резерви муниција
Сојузниците во петокот постигнаа договор за кревање на целта на НАТО за воени трошоци на најмалку два отсто од БДП. Тој договор треба да биде потврден на самитот, со што претходно договорените два отсто од БДП за одбранбени потреби ќе бидат долната граница, а досега беа горната.
НАТО, исто така, ќе ги подигне и целите за складирање муниција, бидејќи Киев ги троши гранатите многу побрзо отколку што западните земји можат да ги произведат, а по повеќе од една година конфликт во Украина резервите на сојузниците се сериозно исцрпени.
Водачите на НАТО треба да усвојат и нови одбранбени планови на самитот со цел да се формулира одговор на потенцијалните напади.
Ова се првите одбранбени планови од крајот на Студената војна, кои детално ќе одговорат на прашањето како да се одговори во случај на евентуален руски напад.
НАТО со децении немаше потреба од големи одбранбени планови, но ситуацијата се промени со оглед на тоа дека на границите на нејзините земји беснее најкрвавата војна во Европа од војната 1939-1945 година.
