Јаху њуз дошол до доверливи стратегиски документи составени од Кремљ, кои ги откриваат амбициозните планови на Русија да го прошири своето влијание во балтичките држави Естонија, Латвија и Литванија.
Поранешни советски републики, сите три сега се горди членки на НАТО и ЕУ, чии влади жестоко ја критикуваат надворешната политика на Русија, пишува Јаху њуз.
Меѓу другото, документите ја покажуваат намерата на Москва да ја спречи изградбата на воени бази на НАТО, да ги ослабне локалните демократски влади, да го прошири руското културно и јазично влијание и да ги зајакне политичките организации што му се сојузници на Кремљ. Плановите биле подготвени во 2021 година, а подоцнежната руска инвазија на Украина го поткопа речиси секој аспект од нив.
„Естонија, нашите сојузници и партнери одамна се свесни за интересот на Русија да користи хибридни тактики за да ги постигне своите цели и да се обиде да го зацврсти своето влијание во други земји“, вели естонската премиерка Каја Калас за Јаху њуз: „Тоа е класична руска игра – голем број од нивните тактики се преземени директно од КГБ“.
„Го познаваме нашиот сосед“, продолжува Калас. „Нашата работа е постојано да го споделуваме нашето знаење за руските акции, да градиме отпорност и да им се спротивставиме на руските директни и индиректни обиди за влијание. Моравме да ја зајакнеме нашата одбрана за да ѝ се спротивставиме на секоја закана, вклучително и хибридните закани. Исто така, клучно е јавно да се зборува за овие работи“.
Ингрида Шимоните, премиерката на Литванија, дала слична изјава за Јаху њуз откако го прочитала рускиот план за нејзината земја, велејќи дека сето тоа е нешто што „обично би се претпоставувало“.
„Од обновувањето на независноста Латвија се соочува со желбата на Русија да го зајакне и прошири своето влијание во соседните земји. Латвија има реален увид во руската надворешна политика и нејзините иницијативи. На меѓународно ниво, Латвија активно се залага и промовира изолација на Русија“, вели латвискиот премиер Кришјанис Каринш.
Документите биле создадени од Дирекцијата за прекугранична соработка на администрацијата на Путин, која формулираше слични планови, претходно откриени од Јаху њуз, за потенцијално припојување на Белорусија и за соборување на прозападната влада на Молдавија.
И покрај нејзиното безопасно име, Дирекцијата за прекугранична соработка ја сочинуваат руски разузнавачи од трите главни шпионски служби, ФСБ, СВР и ГРУ, кои ги претставуваат домашните, странските и воените агенции. Вистинскиот план на Дирекцијата е враќање на народите во руската сфера на влијание.
Со население меѓу еден и три милиони, Естонија, Литванија и Латвија се мали земји засенети од Русија, но стратегиски лоцирани на најисточниот раб на НАТО и ЕУ. Анектирани од Москва како дел од договорот меѓу Адолф Хитлер и Јосиф Сталин, денешните три либерални демократии ја вратија својата независност по распадот на советската империја. Нивниот сојуз со Западот е извор на длабока вознемиреност за режимот на Владимир Путин, особено затоа што меѓу нивните граници живеат стотици илјади етнички Руси.
Како и документите за Белорусија и Молдавија, руските планови за балтичките земји се поделени во три поглавја: политички, воени, воено-технички и безбедносни цели; комерцијални и економски; и хуманитарни или социјални цели. Сите поглавја се поделени во три различни временски рамки: краткорочни (до 2022 година), среднорочни (2025) и долгорочни (2030).
Секоја земја во документите на Кремљ е третирана во по два посебни текста. Првиот ги наведува „стратегиските интереси на Руската Федерација“ во различни области и во различни периоди. Вториот текст ги прикажува ризиците што стојат на патот на Русија.
Извор од европските разузнавачи ја опиша руската претседателска администрација како еден вид аналитички институт што, освен што развива руски надворешнополитички рецепти, одлучува и за спроведувањето дезинформациски кампањи како начин за слабеење на веќе постоечките врски меѓу сојузниците.
„Балтичките документи не се насочени кон стекнување влијание во засегнатите земји. Наместо тоа, тие се политика на контрола за да се спречи натамошно опаѓање на руското влијание“, рекол изворот за Јаху њуз, кој сакал да остане анонимен. Малкумина во Кремљ, додал изворот, навистина мислат дека балтичките земји можат да се вратат во руското јато. Пореален план би бил да се расејува внатрешна опозиција за да не се лизне целосно во западното јато.
Друг европски разузнавач, кој е запознаен со документите, рекол дека е многу малку веројатно дека авторите знаеле за тогаш претстојната инвазија на Украина, со оглед на тоа колку се далечни сега изгледите за успех на нивните планови.
И навистина, Европа сега е многу пообединета против руското влијание отколку пред нападот врз Украина. Сите три балтички држави испратија воена помош од стотици милиони долари за Украина, со што станаа земјите што најмногу придонесуваат за одбраната на Украина по жител, чија борба тие ја гледаат како бедем против плановите на Кремљ за нивните земји. Само Естонија потроши 440 милиони долари за воена помош за Украина, што е повеќе од 1% од нејзиниот бруто домашен производ, и ги преселува сите свои 24 влечни хаубици ФХ70 во Киев.
„Плановите на Русија да го прошири своето влијание во Естонија, Латвија и Литванија ме потсетуваат зошто нивното пристапување во НАТО беше толку добра идеја. Ако Балтикот не членуваше во НАТО, Русија досега ќе нападнеше. Со членството на Балтикот во НАТО Русите се сведени на евтини политички интриги“, вели за Јаху њуз Ден Фрид, поранешен помошник-државен секретар на САД за европски и евроазиски прашања.
Иако секоја балтичка нација е различна, постојат заеднички карактеристики во предложените пристапи на Русија кон сите три земји. Во гореспоменатата „хуманитарна сфера“ најважни се промоцијата на руската култура и зачувувањето на образованието на руски јазик.
Во Естонија живеат околу 300.000 етнички Руси, околу 24% од населението. Во Латвија живеат околу 471.000, што е приближно 25% од нејзиното население. Литванија, најнаселена на Балтикот со 2,8 милиони луѓе, има најмала етнички руска дијаспора: 140.000 жители, или само 5%.
Москва со години ги критикуваше сите три балтички држави за нивната неспремност да го признаат рускиот како официјален јазик и за наводната дискриминација на етничките Руси.
Естонија и Латвија неодамна усвоија јазични реформи со кои постепено ќе се забрани наставата на руски јазик во градинките и училиштата. Во исто време, двете земји ја оставија отворена вратата за обемни курсеви за руски јазик и култура.
За да им се спротивстави на таквите напори, руската стратегија за Естонија директно повикува на „пропагирање на руската култура“, вклучително и одгледување деца и обучување „талентирани млади руски говорители“ на руските универзитети.
Аналитичарите и разузнавачите долго време тврдат дека јазикот и културата се составен дел од политиката на Кремљ за „сонародниците“, со која Москва се смета за покровител на сите етнички Руси и руски говорители низ светот, и за која верува дека има право да ја брани воено.
Московската присилна форма на културен досег ја спроведуваат мноштво руски владини агенции, вклучително и Министерството за надворешни работи и неговите културно ориентирани подружници Росотрудничество и фондацијата Руски мир (Руски свет), кои претходно имаа канцеларии низ Европа, но сега се соочуваат со санкции од ЕУ и НАТО.
Среднорочната цел за Латвија е „отворање училиште во руската странска мисија во Рига како потенцијален центар за спроведување низа мерки за одржување и зајакнување на позицијата на рускиот јазик, литература, култура и образование во Латвија“.
Иако звучи безопасно, таквото „училиште“ лесно може да дејствува како центар за регрутирање руски шпиони и агенти, вели латвиското Биро за заштита на уставот (САБ), службата за странство и контраразузнавање. САБ испратило писмено соопштение до Јаху њуз по разгледувањето на стратегискиот документ на Латвија, во кое истакнува дека руските разузнавачки служби играат голема улога во земјата. „Ова вклучува добивање разузнавачки информации и спроведување истраги за можностите за влијание, работа со агенти, вклучително и финансирање различни поединци и групи во Европа што ќе ги користат како лоби за руските интереси. Лобирањето на интересите на Кремљ често се врши преку економски интереси и деловни луѓе чии активности се поврзани со Русија“, се вели во соопштението.
Друга експлицитна цел на руските документи е да се спречи „воспоставување воени бази на НАТО“ во Латвија и Литванија. Во националните воздушни и воени инсталации во балтичките земји се сместени војници и единици на сојузниците на НАТО на ротирачка основа.
Но по руската инвазија на Украина минатата година, присуството на НАТО на Балтикот се зголеми. Бројот на сојузничките трупи само во Естонија е веќе близу 2.000, а САД испратија пешадиска чета опремена со артилериски ракетни системи за висока мобилност (ХИМАРС) во Естонија непосредно пред минатиот Божиќ.
Следната цел во документите е да се создадат услови за „слабеење на влијанието на западните земји во воено-политичката, трговско-економската и хуманитарната сфера“ и „спротивставување на обидите на антируските естонски политички сили да ја фалсификуваат историјата“.
Фалсификувањето на историјата, во овој контекст, се однесува на споменот на Естонија за губењето на независноста во 1940 година по советската анексија; нејзиното величење на „шумските браќа“, т.е. антисоветските партизани за време на долгите години на окупација; и нејзиното славење на обновената независност по распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година. Овие теми, составен дел од современиот национален идентитет на Естонија, во стратегиските документи се лажно преименувани во „величење на нацизмот“.
Составен дел од тоа наводно величење е одлуката на Естонија да ги отстрани или премести советските споменици од Втората светска војна. Одлуката за преместување на таканаречениот Бронзен војник во 2007 година од центарот на Талин на естонските воени гробишта предизвика протести од етничките Руси, можеби охрабрени од странство. Потоа доведе до масовен сајбер-напад врз земјата, привремено осакатувајќи го широкиот дигитален и банкарски сектор на Естонија. Неименуван естонски функционер во 2017 година изјави за Би-би-си дека нападите, кои водат до руски ИП-адреси, „биле оркестрирани од Кремљ, а злонамерни банди потоа ја искористиле можноста да се приклучат и да придонесат во нападот врз Естонија“.
Како симбол за тоа како овие три мали земји, од кои руската војска е бројно поголема, се приспособиле на еден непријателски дел од географијата, Естонија оттогаш прерасна во суперсила за сајбер-безбедност, меѓу другото и во источна Украина. Нејзината странска разузнавачка служба Валислуреамет во НАТО се смета за еден од водечките собирачи на разузнавачки сигнали, или за следење на комуникациите. Згора на тоа, од февруари минатата година, кога почна инвазијата на Украина, поголем дел од естонското општество стана само понегостољубиво кон операциите на руското влијание и шпионажата. Оттогаш, ЕУ протера повеќе од 600 руски дипломати, од кои 36 само од Естонија, што е извонреден број ако се земе предвид малата популација на земјата од само 1,3 милион.
Оттогаш, Естонија, Латвија и Литванија го забранија и влезот на руските граѓани, меѓу кои и на оние што избегаа откако Путин нареди масовна мобилизација во септември, потег што беше критикуван од другите членки на ЕУ. Големиот мотив за оваа контроверзна одлука, навести Мик Маран, неодамна пензионираниот шеф на Валислуреамет, не беше само да се покаже солидарност со Украина, туку и да се зачува националната безбедност на Естонија. „Примањето неколку стотици илјади мажи на воена возраст, на возраст меѓу 18 и 35 години – не сум толку сигурен дека тоа е добра идеја за која било земја толку блиска до Русија“, рече Маран во интервју минатиот ноември.
Јаху њуз му го покажал документот на Александар Тутс, заменик-генерален директор на естонската служба за внатрешна безбедност: „Се разбира, мора да им посветиме сериозно внимание на таквите планови. Но мора да видиме и од кое време потекнуваат документите. Можеби наведените стратегиски цели веќе застареле поради променетите околности. Ако видите дека плановите се спроведуваат, треба да направите сѐ за да го спречите тоа“.
Едно од најстарите поглавја во сите балтички документи се однесува на руските планови за влијание врз локалните економии, трговијата и бизнисот. Среднорочната цел е зголемување на рускиот извоз и билатералната трговија и странските директни инвестиции. Овој план очигледно е заснован на односите што беа уништени од агресивната војна на Москва против Украина, вели Јаху њуз.
„Тие сакале да го зголемат извозот во Естонија до 2022 година“, рече Тутс, „но минатото лето самата Русија одлучи да го затвори мостот Нарва-Ивангород за камиони како одмазда за поддршката на Естонија за Украина“, мислејќи на граничниот премин во североисточна Естонија. „Како можете да го зголемите извозот ако го затворите главниот канал?“, прашува Тутс.
Поттикнувањето на проруските чувства во естонското општество и во политичките и воените елити беше наведено како постојано присутна цел во сите три периоди. Истото важи и за ограничувањето на влијанието на националистичките елементи и создавањето нови јавни здруженија и невладини организации што промовираат соработка со Русија.
„Тоа е истото она што Русите го прават 30 години“, вели поранешниот естонски претседател Томас Хенрик Илвес за Јаху њуз по прегледот на стратегиските документи: „Она што ме погодува е истото нереално сфаќање на реалноста на Естонија што веќе беше докажано со инвазијата. Тие едноставно не разбираат што се случува кај нас, или во Латвија и Литванија“.
Според документите, краткорочна цел за Естонија е „формирање нови јавни структури, фондации, невладини организации и невладини организации што се залагаат за соработка со Руската Федерација“. Друга краткорочна цел е да се работи „со естонските бизнисмени за да се објасни спремноста на Руската Федерација да им го отвори рускиот пазар, под услов Талин да ја промени својата надворешна политика за да биде повеќе про-Москва“.
Според експертите, ова е една од попрактичните цели во документите. „Претприемачите се најранливата група врз која може да се влијае. Кога на политичарот ќе му снемаат гласови и моќ, тој нема ништо. Но сѐ додека бизнисмените имаат пари, тие ќе се обидуваат да влијаат на политиката во свој интерес“, вели Тутс.
Една од најбизарните цели наведени во естонската стратегија е спротивставувањето на наводните напори на Естонија да „поттикне сепаратистички чувства во руските региони и да создаде такви чувства кај претставниците на угрофинските народи што живеат во Русија“.
Естонците, заедно со Финците и Унгарците, потекнуваат од угрофинските племиња, потомци на античките жители на Европа.
Но идејата дека Талин се обидува да поттикне сепаратистичко движење кај своите соседи смрди на проект, вели еден висок естонски разузнавач: „Ова е руска фантазија. Тоа нема никаква врска со реалноста, но звучи како нешто што самите Руси би го направиле и што навистина го направиле во Грузија, Молдавија и Украина“, три земји во кои Москва ги потхрануваше движењата за независност меѓу руските малцинства.
Стратегискиот документ за Литванија, најнаселената балтичка земја, содржи најконкретни воени барања, почнувајќи со краткорочен проект за запирање на „зголемувањето на военото присуство на Соединетите Американски Држави и другите земји-членки на НАТО“ на литванска територија.
Среднорочниот план е да се спречи „распоредување системи за противвоздушна одбрана/ракетна одбрана со среден дострел интегрирани во единствениот систем за воздушна одбрана на НАТО“ и да се намали „бројот и обемот на оперативните и борбените активности за обука на НАТО“ во Литванија.
Но голем дел од тоа веќе се случи.
Една мултинационална баталјонска борбена група на НАТО се наоѓа во Рукла, Литванија, во централниот округ Каунас. Во првите две години од засиленото присуство, наведуваат литванските вооружени сили, „приближно 8.000 сојузнички војници од девет НАТО-сојузници служеле во таа единица на ротациона основа“.
Во Вилнус во јули е закажан самит на НАТО, а голема точка на агендата ќе биде интегрираната противвоздушна одбрана долж источното крило на алијансата, како што повика литванскиот претседател Гитанас Науседа.
Друга преокупација на Кремљ во однос на Латвија е „обезбедување на потребната заштита на руските средства… во однос на можните судски одлуки за замрзнување или конфискација на имот на државата или на приватните компании“.
Латвија долго време беше озлогласен центар на руското перење пари, а банките беа портата кон милијардите долари руско богатство што влегуваше во Европската Унија. Меѓутоа, овој пристап до западните пазари сега е исто така укинат благодарение на затворањето на валканите банки од страна на латвиските власти и, неодамна, западните санкции поради војната.
„Сегашните цели во Латвија“, велат од латвиската разузнавачка служба САБ, „се да се подели латвиското општество што е можно повеќе, да се промовира тензија и незадоволство кај државните власти, да се создадат конфликти меѓу западните земји за да се отежни обединетото одлучување“.
Според документите што се фокусираат на потенцијалните ризици што Русија ги предвидува во остварувањето на своите цели во балтичките земји, наведени се зголемената милитаризација на НАТО, санкциите, заживувањето на „нацизмот“ и сузбивањето на рускиот јазик, култура и образование во балтичките држави. Првите две сега се остварен факт, повторно благодарение на руската војна против Украина.
Генерално, балтичките планови на Кремљ ги одразуваат испробаните советски тактики, вели Мариус Лауринавичиус, литвански експерт за меѓународни прашања: „Ова е стариот метод на КГБ: ‘Треба да ги ослабиме нашите непријатели. А најдобриот начин да ги ослабиме е од внатре, а не однадвор.’ Она во што тие се добри е да ги поделуваат општествата, да создаваат проблеми, да создаваат конфликти“.
А ако Дирекцијата за прекугранична соработка звучи како да е во заблуда во своите амбиции за Балтикот, тоа може да е затоа што треба да го оправда своето постоење пред своите претпоставени во Кремљ.
Заменик-директорот на естонската разузнавачка служба Тутс верува дека плановите ги содржат потполно истиот вид заблуди и дрскост, засновани на лоши разузнавачки информации и лажни премиси, што пред повеќе од една година ја наведоа Русија да верува дека може брзо да го освои Киев. „Знаејќи како функционира рускиот режим, можам да кажам дека вработените таму имаат навика да ги лажат своите шефови затоа што шефовите не сакаат да добиваат недоработени претстави за вистинската ситуација. Ако им давате украсени приказни, ќе почнете да живеете во илузија. Рускиот систем е изграден на општо блефирање“, заклучува Тутс.
Фото: ЕПА
