Во соработка со Развојната банка на Северна Македонија и локалните комерцијални банки, Европската инвестициска банка преку т.н. зелена кредитна линија инвестираше 100 милиони евра за поддршка на компаниите во задоволување на нивните инвестициски потреби, особено во проекти за енергетска ефикасност и обновлива енергија.
Оваа иницијатива, според Габриел, веќе дава опипливи резултати, односно македонските фирми инвестираат во модернизација на производствените капацитети, постигнувајќи заштеда на енергија до 70 проценти, притоа намалувајќи ја зависноста од фосилни горива.
Во интервјуто дадено за МИА пред одржувањето на Енергетскиот форум во Скопје, претставникот на ЕИБ оценува дека енергетските системи во Западен Балкан, вклучително и во државава, поради застарената инфраструктура и лошото одржување, се многу ранливи на екстремните временски услови.
„Во Западен Балкан, како и во Северна Македонија, влијанијата од климатските промени се веќе видливи. Земјата се соочува со зголемување на температурите, почести суши и поплави, сериозно загадување на воздухот во урбаните средини и зголемен стрес за вода поради застарената инфраструктура и ограничените резерви. Светската банка проценува дека на Западен Балкан ќе му бидат потребни најмалку 37 милијарди долари во текот на следната деценија за да изгради отпорност на климатските промени“, посочува Габриел.
Мерките за адаптација, како што се зајакнување на далноводите, подигнување на трафостаниците и надградба на системите, според Габриел, се неопходни за подобрување на отпорноста.
„Зголемените температури ја зголемуваат побарувачката на електрична енергија за ладење, ги оптоваруваат мрежите и ризикуваат преоптоварување. Во земји како Северна Македонија, каде што хидроенергијата е од витално значење, променливите врнежи од дожд и сушите го загрозуваат снабдувањето со енергија. За да се одржи енергетската безбедност, адаптацијата мора да вклучува диверзификација на изворите на енергија, подобрување на ефикасноста на водата и инвестирање во паметни мрежи, складирање и децентрализирани системи за управување со варијабилноста на обновливите извори на енергија“, нагласува Габриел.
Според него, Законот за енергетика што стапи во сила во мај годинава е навремен и со него се усогласуваат енергетските политики на земјава со Пакетот за чиста енергија на ЕУ, воведувајќи значајни реформи за забрзување на енергетската транзиција и поедноставување на развојот на капацитетите за обновлива енергија.
Земјава, како што оценува, покажала силни амбиции за декарбонизација станувајќи првата држава во Западен Балкан којашто во 2022 година усвои Национален план за енергија и клима, но сепак производството на електрична енергија останува во голема мера зависно од фосилните горива сочинувајќи околу 70 проценти од енергетскиот микс.
„Се надевам дека годишното планирање на енергетски проекти, поедноставените постапки за добивање одобренија, предвиденото проширување на складирањето на енергија, поврзувањето на пазарите со соседните земји и другите мерки ќе ѝ помогнат на земјата да ги исполни своите амбициозни цели за обновлива енергија со поддршка од меѓународни партнери како ЕИБ“, вели Габриел.
Што се однесува до зелената транзиција и декарбонизацијата на Македонија, Габриел вели дека земјава покажаласилни амбиции за декарбонизација, станувајќи првата земја во Западен Балкан што усвои Национален план за енергија и клима (НПЕК) во 2022 година.
„Планот предвидува зголемување од 38 проценти на обновливата енергија во бруто-финалната потрошувачка, со цел од 66 проценти производство на електрична енергија од обновливи извори, првенствено преку инвестиции во сончева и ветерна енергија. Земјата има за цел да ги намали вкупните емисии на стакленички гасови за 51 проценти и нето емисиите за 82 проценти до 2030 година, во споредба со нивоата од 1990 година. НЕКП моментално се ревидира и се надеваме дека амбицијата на земјата ќе остане висока. И покрај тоа што има втор најголем потенцијал за сончева енергија во Западен Балкан, ветерот и сончевата енергија учествуваа само со 2,5 проценти во вкупното производство на електрична енергија во 2023 година, а хидроенергијата достигна 25 проценти (ОЕЦД). Од 2019 година, земјата спроведува аукции за обновлива енергија користејќи повластени тарифи и повластени премиум модели. Производството на електрична енергија сепак останува во голема мера зависно од фосилните горива, сочинувајќи околу 70 проценти од енергетскиот микс. Сепак, уделот на лигнитот се намали од 76 проценти во 2000 година на 46 проценти во 2023 година. За да се компензира ова намалување, увозот на електрична енергија се зголеми, но се предвидува дека очекуваното проширување на капацитетот за обновлива енергија ќе помогне во балансирањето на оваа зависност и ќе ја зголеми енергетската безбедност. Во исто време, регулаторните рамки треба да обезбедат понатамошна поддршка за развој на обновлива енергија и надградби на мрежата за да се адаптираат на повремените извори, придружени со целни инвестиции. Управувањето во државните претпријатија може значително да се подобри и треба да се изготват политики за да се обезбеди фер конкуренција. Мерките за поддршка како што се трговските зелени сертификати и преквалификацијата на работната сила се исто така од клучно значење за праведна транзиција. Во овој контекст, Законот за енергетика на Северна Македонија, кој стапи во сила во мај 2025 година, е навремен и исклучително релевантен. Тој ги усогласува енергетските политики на земјата со Пакетот за чиста енергија на ЕУ, воведувајќи значајни реформи за забрзување на енергетската транзиција и поедноставување на развојот на капацитетите за обновлива енергија. Се надевам дека годишното планирање на енергетски проекти, поедноставените постапки за добивање одобренија, предвиденото проширување на складирањето на енергија, поврзувањето на пазарите со соседните земји и другите мерки ќе ѝ помогнат на земјата да ги исполни своите амбициозни цели за обновлива енергија со поддршка од меѓународни партнери како ЕИБ“, вели Габриел.
Споредувајќи ја Македонија со земјите од Европската Унија, Габриел вели дека климатските ризици повеќе не се теоретски, тие веќе влијаат на бизнисите низ целиот регион.
„Според Анкетата за инвестиции на ЕИБ, додека 10 проценти од малите и средни претпријатија во Западен Балкан пријавуваат загуби од природни катастрофи, зелените инвестиции остануваат ограничени. Клучните бариери вклучуваат перцепции за ниска профитабилност, ограничен пристап до финансии и неразвиени практики за зелено управување. Претстојното воведување на Механизмот за приспособување на јаглеродните граници (CBAM) на ЕУ во 2026 година треба да го преобликува патот на декарбонизација на Северна Македонија. Околу 20 проценти од извозот на земјата кон ЕУ (особено во секторите со интензивна јаглеродна емисија како челик, алуминиум и цемент) ќе потпадне под CBAM. Без домашни цени на јаглерод, индустриите за алуминиум и челик би можеле да доживеат пад на производството за речиси два процента, доведувајќи во ризик 1.500 работни места (Светска банка). Како одговор, Северна Македонија усвои ново законодавство за климата уште во 2022 година за да го постави патот кон индустриска трансформација. Финансиските институции како што е ЕИБ се од централно значење за овозможување на оваа транзиција и преку финансиска и преку техничка поддршка. Преку својата програма „Зазеленување на финансиските системи“, ЕИБ Глобално соработува со Народната банка на Северна Македонија за зајакнување на регулативата за климатските ризици и надзорниот капацитет. Четири од шесте најголеми банки во земјата веќе се приклучија на иницијативата, помагајќи им подобро да ја проценат изложеноста на климатските промени и да ги насочат компаниите кон одржливи практики, исто така и во однос на CBAM. За понатамошна поддршка на малите бизниси, заедно со Стопанската комора и Делегацијата на ЕУ, се подготвуваме да лансираме Водич за декарбонизација. Оваа дигитална алатка за компаниите има за цел да ја подигне свеста и да изгради капацитети за зелени инвестиции. Платформата ќе понуди практични упатства за сметководство на јаглерод и енергетска ефикасност, помагајќи им на фирмите да се усогласат со стандардите на ЕУ и да го одржат пристапот до европските синџири на вредност. И конечно, со целосната распределба на нашата седма Зелена кредитна линија на ЕИБ за МСП во наредните месеци, се надеваме дека ќе можеме да ја продолжиме оваа долгорочна соработка со Владата, Развојната банка на Северна Македонија и нашите партнери од комерцијалните банки – во корист на македонските компании и работни места“, вели Габриел.
