Министре Филков, ги презедовте активностите за кои бевте задолжени од Владата за поведување постапка за разрешување на јавниот обвинител на Македонија, Љупчо Коцевски и доставивте мислење на Министерството за правда. Каква одлука очекувате од Советот на јавните обвинители? Што доколку се изјасни негативно?
– Мора од некаде да се почне! Овие резови, реформи и трансформации нема да бидат лесни и секогаш ќе има страна која ќе критикува. Кај широката јавност пак, се чувствува нетрпение, сите сакаат уште побрзо ефикасни решенија кои ќе го унапредат системот, на кој ќе му веруваме сите ние како граѓани. Но ќе треба трпение, знам дека нема назад, одиме само кон вистинскиот пат, кој најчесто е најтежок и најдолг за жал.
Во однос на државниот јавен обвинител, неговата одговорност е клучна за правилното функционирање на правосудниот систем и довербата на граѓаните во институциите. Ако е нарушена довербата или ако има доволно аргументирани причини за неговата одговорност, тогаш оставката би била логичен и неопходен чекор за зачувување на интегритетот на правосудниот систем.
Секое мислење од Советот на јавни обвинители е битно за оваа постапка, но важно е да се напомене дека Министерството за правда и Владата нема да се водат исклучиво од мислењата на еден орган, ако тоа значи дека се поддржуваат лица кои не го исполнуваат својот мандат на соодветен и професионален начин. Ако Советот на јавни обвинители даде негативно мислење за предлогот за разрешување на обвинителот Коцевски, тоа нема да значи дека постапката е завршена. Министерството за правда и Владата имаат обврска да ги преземат сите законски мерки и да го почитуваат процесот предвиден во Законот за јавното обвинителство, вклучително и можноста за покренување на постапка пред Собранието на Република Северна Македонија.
Зошто се одлучивте на ваква постапка?
– Во изминатиот период бевме сведоци на низа скандали, нарушена функционалност на Јавното обвинителство, нарушени меѓучовечки односи, незаконски постапувања и корупција, неефикасност во кривичното гонење и повреда на принципите на организација на Јавното обвинителство и самостојноста во вршењето на функциите на обвинителите во Вишото јавно обвинителство. Државниот јавен обвинител на Република Северна Македонија постапувал во предмети во кои согласно законските одредби постоеле околности кои предизвикуваат сомневање за неговата непристрасност, како и судир на интереси, а за кои околности тој требало да знае и требало да се изземе. Воедно, во јавноста беа лиферувани и информации и податоци за предмети, со што е повредена обврската за тајност во постапките.
Во Законот за Јавното обвинителство е наведено дека Јавниот обвинител на РСМ е одговорен за општите состојби во врска со организирањето и извршувањето на функциите на Јавното обвинителство и за својата работа одговара пред Собранието. Собранието пак, како највисок претставнички орган на граѓаните е уставно надлежен за именување и разрешување на Јавниот обвинител на Република Северна Македонија.
Одлуката за разрешување на Љупчо Коцевски како државен јавен обвинител не е донесена лесно, но е неопходна. Како Влада, но и како министер за правда, имаме обврска да осигураме дека сите институции, вклучувајќи го и обвинителството, ќе работат во согласност со законите, професионално и со највисоките морални стандарди. Коцевски, како јавен обвинител, направи сериозни грешки во вршењето на својата функција, а едната од најголемите е неговото однесување при поставувањето на в.д. виш обвинител, без да се придржува кон утврдените процедури. Ова не само што е правен пропуст, туку и удар врз принципите на транспарентност и правична распределба на должностите.
Поставувањето на в.д виш обвинител, без да се постапи по законски утврдените критериуми, претставува сериозно нарушување на интегритетот и функционалноста на обвинителството. Тоа не само што ги доведува во прашање правата на вработените, туку и самата ефикасност и независност на институцијата.
Затоа, постапката за разрешување е наметната од потребата да се врати довербата во институцијата, да се постават јасни стандарди и да се осигура дека правосудниот систем ќе функционира во целосно усогласување со законите.
Дополнително, нарушувањето на меѓучовечките односи не е само прашање на лични односи, туку сериозно влијае на функционирањето на институциите. Во случајот со Коцевски, постојат наводи и докази дека неговото управување со Обвинителството довело до влошување на внатрешната атмосфера, што ja нарушува довербата и ефикасноста на работата на обвинителите. Професионалните и етичките стандарди треба да бидат на прво место, и кога тие се загрозени, мора да се интервенира.
Доколку некој, а особено високи функционери во правосудството, не успеваат да создадат соработка и здрави меѓучовечки односи во институцијата, тоа директно ја поткопува нејзината ефикасност и интегритет.
Затоа, нашата одлука да го разрешиме Коцевски не е само правна, туку и морална – потребно е да се создаде нова атмосфера на професионализам и почит во институцијата, каде што ќе се обезбеди ефикасност, независност и правда за сите граѓани.
Веќе подолг период сведоци сме и на низа скандали и случувања во Судски совет. Пратениците од владејачкото мнозинство поднесоа и интерпелации за членовите на Судскиот совет кои ги избира Собранието. Очекувате ли тие сами да се повлечат и да си дадат оставки?
– Со оглед на сериозното нарушување на довербата во Судскиот совет и неговото функционирање, сметам дека најодговорен чекор во оваа ситуација се токму оставки на членовите за кои е поднесена интерпелација во законодавниот дом. Судскиот совет е клучен за одржување на независноста и кредибилитетот на правосудниот систем, а доколку јавноста не верува во неговата непристрасност и ефикасност, тогаш нема друга опција освен да се преземат радикални чекори. Оставките ќе бидат знак дека се почитуваат принципите на транспарентност и одговорност, кои се основа за функционирање на правната држава.
Состојбата во Судскиот совет е сериозен проблем кој не може да се игнорира. Овој орган, кој треба да биде столб на правосудниот систем, веќе подолг период се соочува со длабоки недоследности и контроверзии, кои директно влијаат на неговата функционалност и довербата на граѓаните во правосудниот систем. Поднесените интерпелации во Собранието не се неочекувани, туку евидентен резултат на сериозните пропусти и неодговорното однесување на членовите на Судскиот совет.
Ние сме сведоци на ситуации каде што Судскиот совет не само што не ја оправдал својата улога во осигурување на независноста на судиите, туку и довел до застој во системот на правдата. Иако постојат различни ставови за функционирањето на овој орган, очигледно е дека потребата за реформи е итна. Јасно е дека мора да се преземат мерки за враќање на довербата во Судскиот совет и да се обезбеди дека ќе се избираат лица кои се високо професионални, одговорни и посветени на правдата, а не оние кои ја користат својата позиција за лични или политички цели.
Интерпелациите поднесени во Собранието се легитимно средство за изразување на незадоволство и се резултат на нивното неспособно и неефикасно работење. Сигурно е дека ако оваа ситуација продолжи, ќе имаме сериозни последици не само за правосудниот систем, туку и за целокупниот правен поредок во државата.
Министерството за правда формираше работна група за предлог измени на Законот за судски совет, одржавте и стручни расправи на подрачјата на апелационите судови. Кога може да се очекува да се донесат овие измени и што ќе се регулира со нив?
– Министерството за правда, во контекст на нашата посветеност на реформите во правосудниот систем, веќе работи интензивно на измени на Законот за Судскиот совет. Ова е клучен чекор во нашиот напор да го осигуриме вистинското функционирање на ова тело, кое има клучна улога во изборот и дисциплинските постапки за судиите, како и во одржувањето на независноста на судството.
Во таа насока, формиравме работна група која вклучува стручни лица и експерти во оваа област, кои се посветени на изработка на конкретни и темелни измени на законот. Овие измени ќе бидат насочени кон подобрување на транспарентноста, отчетноста и ефикасноста на Судскиот совет. Намерата е да се обезбеди повисок степен на професионализам и независност во функционирањето на судиите и да се минимизира било каков облик на политичко влијание или нестручно управување со правосудниот систем.
Со овие измени, ние се стремиме да создадеме правосуден систем кој ќе биде поефикасен, посветен на правдата, а не на лични интереси. Можеме да се пофалиме дека се направени значителни чекори во оваа насока, и очекувам најдоцна до јуни да бидат донесени предлог измените на Законот за судски совет.
Во извештајот на Транспаренси интернешнал, токму за судството и Јавното обвинителство беа најголемите критики за падот на нашата земја за 12 места. Како Министерство, преземате ли мерки да се искорени ваквата состојба?
– Извештајот на Транспаренси интернешнл не е само аларм, туку и јасен показател за тоа што не функционира во нашиот правосуден систем и како тоа директно влијае на борбата против корупцијата и криминалот. Падот од 12 места во индикаторите за борба против корупцијата е сериозен удар, и морам да признаам дека една од главните причини за оваа состојба се токму слабостите во правосудството.
Правосудството, кое треба да биде столб на правдата и правниот ред, на моменти се покажало како неефикасно и недоволно транспарентно, што ја намалува довербата на граѓаните во институциите и наметнува ризик од корупција и злоупотреби. Ние како Министерство за правда сме свесни за ова и без никаков обид да ја минимизираме ситуацијата, посветено ги решаваме проблемите со кои се соочуваме.
За разлика од некои кои се обидуваат да ја игнорираат реалноста, ние не бегаме од одговорност. Не сме ниту задоволни, ниту мирни со резултатите што ги покажува извештајот, но сме посветени на реформите кои ќе создадат долгорочни и видливи промени. Признанието за сериозноста на ситуацијата ќе се претвори во конкретни чекори за создавање на праведна, транспарентна и независна правосудна власт која ќе има силен и непобедлив антикорупциски капацитет.
Доколку не се справиме со овие проблеми, резултатите ќе бидат уште полоши. За нас, ова не е прашање на избори или политички пристапи, туку на основните вредности на државата. Ние ќе ги извршиме сите потребни реформи, ќе го зголемиме капацитетот на антикорупциските институции и ќе бидеме немилосрдни во борбата против криминалот и корупцијата. Крајниот резултат мора да биде правосуден систем кој нема да дозволи никаква компромитација и кој ќе ги почитува правата на сите граѓани.
Како ја коментирате одлуката на Уставен суд за покренување на постапка за контроверзните измени на Кривичниот законик донесени во 2023 година?
– Одлуката на Уставниот суд да покрене постапка за измените на Кривичниот законик е сериозен и јасен сигнал дека не може да се дозволи правосудниот систем да функционира без усогласеност со Уставот и основните правни принципи. Скандалозните измени кои беа донесени во 2023 година ќе мора да бидат санирани, а Собранието има клучна улога во исправката на овие неправилности.
Министерството за правда е целосно посветено на корекција на оваа ситуација и интензивно работи со правни експерти и советници на највисоко ниво за подготовка на точни и правно издржани измени. Ние веќе формиравме работна група која има задача да ги усогласи законските одредби со уставните начела, за да се избегнат какви било понатамошни правни последици и погрешни применувања на законот.
Со оваа иницијатива, како Министерство, ние ја преземаме целосната одговорност за сите штетни последици што произлегле од овие измени и ќе бидеме упорни во барањето на брзо и ефикасно решавање на ситуацијата. Собранието, како законодавен орган, ќе мора да реагира соодветно на ова и да ги донесе измените кои ќе го обноват правниот поредок и ќе го осигураат функционирањето на правосудството согласно со Уставот.
Во меѓувреме, Министерството за правда ќе продолжи со сите правни и институционални напори за да ги коригира проблематичните одредби, без да дозволи било какви компромиси со правдата. Ние ќе ја водиме оваа битка со сите средства кои ги имаме на располагање, бидејќи за нас правосудството мора да остане на вистинскиот пат.
Дали и како сте подготвени да преземете мерки за борбата против криминалот и корупцијата?
– Борбата против криминалот и корупцијата е нашиот најголем приоритет и тоа нема да бидат само зборови, туку ќе се реализира со конкретни чекори и тешки одлуки. Ние нема да дозволиме ниту еден криминалец или корумпиран функционер да остане неказнет. Нема да дозволиме државните институции да бидат злоупотребувани за лични или политички интереси.
Министерството за правда веќе работи на темелни реформи кои ќе обезбедат независност и ефикасност на правосудството. Судовите и обвинителствата мора да функционираат без притисоци и без сомнежи за нивната правичност. Во исто време, ќе се засили работата на антикорупциските институции, ќе се интензивираат истрагите за висока корупција и ќе се зајакне соработката со меѓународни организации за заеднички да ја поразиме криминалната мрежа.
Нема да бидеме попустливи и со најмали казни. Наш приоритет ќе биде да покажеме воља и решителност во борбата против корупцијата на сите нивоа на власта и во сите области на општеството. Отворените истраги и обвиненија ќе бидат бројни, а никој, без оглед на тоа кој е, нема да биде над законот.
Ова е почеток на нова ера во борбата против криминалот и корупцијата – ера во која правото ќе биде на прво место, а правдата ќе биде непобедлива.
Р.М.
