Зaслугите на Александар Велики во ширењето на будизмот

Александар Велики Македонски е спомнат и во Библијата (Стариот завет) и во Куранот (под описното име Зул Каријан), а според некои исламски преданија тој бил еден од најважните пророци на Алах. Меѓутоа, во македонската историографија е малку познато дека Македонците одиграле значајна улога и во ширењето на уште една светски позната религија, а тоа е будизмот.

Познато е дека будизмот се појавил во североисточна Индија. Оваа религија е заснована врз учењето на Сидарта Гаутама, кој е познат и како Буда (што значи Просвет­ле­ниот, т.е. Разбудениот). Тој се родил околу 563 година пред Христа во Лумбини (денешен Непал). Во своето учење тој се спротивставил на некои делови од хиндуизмот, на аске­тизмот и на екстремниот спиритуализам, а се спротивставил и на системот на касти, како и на жртвувањето. Неговото учење денес е една од главните светски рели­гии.

Првите европјани кои помасовно дошле во допир со Индија и со будиз­мот биле Македонците и припадниците на останатите народи од војската на Александар Велики Македонски. За време на својот неза­пир­лив поход кон исток, во есента 327 година пред Христа, македонската војска се упатила кон реката Инд, каде  се судрила со индиските племиња Аспа­сијци и Асацени, кои биле поразени и покорени. Така Маке­донците го освоиле Пенџаб и го приклучиле кон својата држава. За намесник на Пенџаб бил поставен Никанор. Во 326 година пред Христа Маке­донците ја поминале реката Инд и стигнале кај својот сојузник принцот Таксил, во чија земја поставиле свој гарнизон. Во летото истата го­дина дошло до голема битка меѓу војската на Александар Велики Маке­донски со војските на кралот на Кашмир и на индискиот крал Пор.

Македонската војска однела голема победа, а Пор бил заробен, но животот му бил поштеден и бил оставен да владее како намесник под власта на Александар. Овде биле основани два македонски града, кои го добиле името Никеја и Букефалија. Истовремено Македонците поч­нале да градат и голема флота, а Александар почнал да прави планови да ја освои и територијата на речиси цела денешна Индија. Но, него­вата војска која била целосно исцрпена одбила да го следи, а Александар откако не успеал да ги убеди, решил да се вратат кон Македонија. Меѓутоа, кога стигнале во Вавилон, Александар таму починал во 323 година пред Христа.

Интересно е да се види што се случило во Индија по смртта на Алек­сан­­дар Македонски, за што малку е пишувано во нашата историо­графија. Недолго по неговата смрт македонската војска била избркана од Индија. На чело на оваа кампања се наоѓал Индиецот Чандрагупта, кој кај античките хеленски историчари е познат и под името Санд­ро­тикос. Тој собрал голема војска со која прво ја освоил власта во Магадха (држава која тогаш се наоѓала во централниот северен дел на денеш­на Индија) во соседство со границата на Македонската империја (која се протегала близу реката Инд). По смртта на Алек­сандар, Чандрагупта почнал да подготвува воен удар против Маке­донците. Во 321 година пред Христа тој извршил напад врз Ма­ке­донска војска, која била стационирана во Индија. Во овој напад, како вос­та­ници, учествувале и домородните Индијци кои се нао­ѓале под маке­донска власт. Така Чандра­гупта успеал да им го одземе Пенџаб на Македонците. Подоцна тој ги проширил границите на својата др­жава низ цела северна Индија, а на запад стигнал до Арабиското Море. Во тоа време со дел од азиските територии (кои претходно ги освоил Алек­сандар) владеел неговиот генерал Селевк (кој ја основал династијата и државата на Селев­кидите, која владеела со голем дел од веќе поделената македонска империја). Судирот помеѓу Селевк и Чандра­гупта завршил со пораз на војската на Селевк. Тогаш Чандрагупта им одзел на Македонците и други азиски територии (денешнен Авганистан, Хинду-Куш и други). Така тој ја проширил својата држава уште пове­ќе за сметка на македонските освоју­вања. Потоа дошло до мир и пријателство помеѓу Чандрагупта и Селевк. Чандрагупта на Селевк му дал скапи подароци и петстотини борбени слонови (кои подоцна му биле доб­ре­дојдени во битките што ги водел на запад), а Селевк му ја дал на Чандрагупта својата ќерка за жена. Но, потоа Чандрагупта абдицирал и станал монах, по што за­минал во доброволно про­гон­ст­во во јужна Индија, каде починал околу 286 година пред Христа откако претходно со денови одбивал да при­ми храна.

Во историјата на Индија презентирана на интернет, овие настани се прикажани со зборовите: „Инвазијата на Александар ги натерала Индијците да создадат цен­тра­лизирана држава. Чандрагупта му објавил војна и го поразил Селевк Ни­катор, македонски владетел на северо­западните територии, кои биле осво­ени од Александар Велики. Чанд­рагупта му ги одзел на Селевк: Пенџаб, Ка­бул, Кандахар, Гадара и Персија. Потоа ќерката на Селевк била омажена за Чандрагупта”.

Интересно е дека Чандрагупта, иако бил тој што ги избркал Маке­донците од Индија, длабоко го почитувал Александар Велики Маке­дон­ски. Старогрчкиот историчар Плутарх пишува дека Чандрагупта кога бил момче лично го видел Александар Македонски во Индија и подоцна честопати изјавувал дека ако сакал Александар можел да ја освои и територијата на цела денешна Индија. Во врска со ова Плутарх во биографијата за Александар Македонски (глава 62) пишува:

„Сандрокотис (грчко име за Чандрагупта, з.м.) кој тогаш бил момче лично го видел Александар, па велат, подоцна пове­ќепати рекол оти Алек­сан­дар без поголеми маки можел да стане гос­подар и на тие земји зашто нивниот крал бил омразен и го презирале поради својата подмол­ност и ниско потекло.”

Откако абдицирал Чандрагупта бил наследен од својот син Биндусара, кој исто така одржувал добри односи со соседната држава на Македонците Селев­киди. Всушност Чандрагупта и неговите нас­лед­ници се познати под името Маурја династија. Биндусара бил заменет со својот син Ашока Вард­ана (271-232 пред Хрис­та), кој уште повеќе ги проширил границите на индиската држава.

Ашока бил голем приврзаник на будизмот. Тој изградил голем број будистички храмови и светилишта и го проширил будизмот низ голем дел од Индија (и пошироко). Тој испратил будистички пропо­ведници во разни делови на светот. Некои од нив стигнале дури и во Маке­донија, а други престојувале во државите со кои владееле маке­донските динас­тии на Селевкидите и на Пто­ле­меите. Кралот Ашока извршил пресудно влијание врз развитокот на будизмот и неговото име останало со светли бук­ви запишано во историјата на оваа религија. Денес будистите од целиот свет со голема почит се однесуваат кон неговите лик и дело.

Она што е малку познато во нашата јавност е фактот што мнозина истражувачи сметаат дека Ашока во себе имал и македонска крв! Иако за не­говиот живот не се знае многу, постојат индиции, според кои, многу е веро­јатно дека тој бил син на синот, кој се родил во бракот помеѓу Чандрагупта и ќерката на македонскиот крал Селевк. Практично, ќерката на Македонецот Селевк најверојатно му била родена баба на најпознатиот древен индиски крал Ашока. Познатиот индиски историчар и истражувач на наследството на балканската култура во Индија д-р Ранаџит Пал од Калкута децидно смета дека кралот Ашока бил роден внук на ќерката на Селевк, а тоа го поткрепува со фактот што второто име на Ашока (кое гласело Вардана) имало балканско потекло. (Dr. Ranajait Pal “The Olthar of Alexander now standing in Delhi”).

Дека најпознатиот древен индиски крал Ашока имал делумно маке­донско потекло смета и историчарот Р. Тапар. Тој смета дека кралот Ашока и тогашниот македонски крал Антиох (од династијата на Селевкидите) биле блиски роднини. (“Asoka and the decline of Mayras”, Oxford University Press, 1961).

Истото го  пишува и во книгата „Рана Индија и Пакистан” од исто­ри­чарот Вилер. Во врска со етничкото потекло на кралот Ашо­ка, овде читаме:

„Сосема е можно дека Ашока во своите вени ја носел крвта на Селев­кидите. За време на владеењето на неговиот татко можно е дека му биле претставени живите спомени за Александар Велики а тој, кога станал крал, самиот ни кажува за своите врски со западните сили.” (Wheeler: “Early India and Pakistan”, Thames and Hudson, 1968, стр. 170).

Кралот Ашока е познат и по тоа што оставил свои записи. Тоа се позна­тите Столбови на Ашока, кои денес се сметаат како едно од најзначајните дела на древна Индија. Текстот на овие столбови претста­вува збирка од едикти посве­тени на рефор­мите што Ашока ги спровел, како и на моралните принципи за одне­су­вањето на луѓето. Во ова дело тој ги спо­ме­нува тогашните владе­тели на држа­вите на Птолемеите, на Селев­кидите и на Македонија и пишува за обидите на ширењето на будизмот во овие држави. Повеќе на­уч­ници сметаат дека некои од клучни­те идеи што кралот Ашока ги прет­ста­вил во своите едикти всушност ги пре­зел од идеите на Александар Македонски. Таква пред сѐ е идејата за братство помеѓу народите.

Некои научници сметаат и дека Столбовите на Ашока биле дело на Македонците, т.е. дека тие всуш­ност ги претставуваат олтарите што своевремено таму ги поставил Александар Македонски, а дека кралот Ашока, педесетина години подоц­на, само ги искористил овие олтари за своите записи. Имено, познато е дека пред да се врати во Вавилон, Александар во Индија подигнал 12 масивни олтари во чест на боговите, кои се спомнати во делата на  неколку древни историчари. До неодамна официјално се сметаше дека овие олтари не се зачувани, т.е. дека не е пронајдена ни трага од нив. Меѓутоа, по темелните истражувања што ги има извршено д-р Пал, тој понуди интересен одговор на праша­њето зошто досега не се пронајдени овие олтари.

Д-р Пал сме­та дека некои од овие олтари до денес стојат, но дека се преправени. Имено, тој тврди дека овие масивни олтари ги искористил и ги преп­ра­вил токму подоцнежниот индиски моќен владетел Ашока и дека тоа всушност се Столбовите на Ашока. Во врска со ова д-р Пал пишува:

„Внимателната анализа на грчките, латинските и санск­рит изво­рите ни зборува дека неговите (Александровите, з.м.) познати олтари не се најдени бидејќи тие биле употребени од страна на Ашока за презентирање на сопствените пораки. Ашока не ги искористил само олтарите, туку ги искористил дури  и неговите (Александровите, з.м.) пораки за толеранција и љубов, кои биле целосно на линија на пови­кот на Александар за братство помеѓу народите.” (Д-р Пал, цит. дело).

Понатаму д-р Пал прави детална анализа во врска со потеклото на столбовите на Ашока при што констатира дека тие очигледно биле изградени пред времето на Ашока, т.е. пред времето кога биле испишани. Д-р Пал тврди и дека никој друг во Индија не можел да подигне такви споменици пред Ашока, освен Александар Велики Маке­донски. Во врска со ова д-р Пал пишува:

„Невозможно е и да се помисли дека кој и да било друг, освен Алексан­дар, би можел да подигне толку голем столб од времето пред владеењето на Ашока. Има малку сомневање дека столбот во Делхи, на кој е запишан седмиот едикт на Ашока, всушност е еден од изгубените олтари на Алек­сандар.” (цит. дело).

Д-р Ранаџит Пал ја анализира и уметноста на еден од овие столбови, познат под името Сарнат-столб, што се смета за ремек-дело во уметноста на древна Индија. Тој  ја анализира претставата на лавовите на овој столб и потсетува дека лавовите во ликовните претстави на древна Индија биле увезен мотив.

Слично смета и еден од најголемите познавачи на индиската уметност Алфред Фоучер, кој пишува дека лавот како уметничка претстава нема своја традиција во источниот дел на Индија, туку само во западниот, каде што и се случил допирот со културата што ја донел Александар Македонски (Д-р Пал, цит. дело).

Понатаму, д-р Пал ја потенцира улогата на лавот во уметноста на древна Македонија, при што заклучува дека Александар Маке­донски бил тој што им ја претставил на Индијците уметничката претстава на лавот. Тој потсетува дека и Филип Втори своев­ремено подигнал споменик со лав за да ја овековечи победата кај Херонеја, па смета дека такви столбови подигнувал и Александар за овековечување на своите победи во Индија. Во врска со ова д-р Пал пишува:

„Лавот е увезен елемент во индиската уметност. Од друга страна ла­вот имал големо значење за Македонците. Кога Филип сакал да ја овековечи големата ма­ке­­­донска победа кај Херонеја, тој таму поставил статуа на лав. Поради тоа многу е веројатно дека неговиот славен син исто така подигнал стол­бо­ви со лавови во Индија. Се знае дека тој секогаш носел со себе  мал златен лав”. (цит. дело).

Познатиот современ биограф на Александар Македонски, В. Тарн оди уште подалеку и заклучува дека империјата на Ашока нема­ло ни да се појави ако не бил Александар Велики Македонски. Тој ја потен­цира улогата на Александар во ширењето на будизмот. Во својата книга “Александар Вели­ки”, Тарн пишува:

„Александар индиректно ја создал империјата на Ашока и го овоз­можил ширењето на будизмот”.

Културното влијание на Македонците врз будизмот се огледува и во сликарството и литературата. По воспоставените контакти помеѓу балканската) култура и индиската, за прв пат во Индија почнал да се слика ликот на Буда во форма на човечки лик. Ова се смета како директно влијание од културата што Александар Македонски ја прет­ста­вил во Индија.

Од сето досега изнесено може да се заклучи дека Маке­донците оставиле значителен белег и во будизмот, како и во индис­ката култура воопшто. Индискиот историчар д-р Ранаџит Пал, пишувајќи за влија­нието што Александар Македонски го оставил врз индиската култу­ра и врз будизмот, вели дека Александар го задолжил будизмот со тоа што ја одр­жувал оваа религија додека престојувал во Индија. Д-р Пал смета дека бла­го­дарение на Александар Маке­дон­ски индиската цивилизација доживеала свој нов процут. Во врска со сето ова тој пишува:

„Александар сонувал за братство помеѓу народите во тогашниот свет полн со конфликти… Германскиот историчар од 19 век Дројзен смета дека христи­јанството никнало врз кул­тур­ното милје што резултирало од меша­­њето помеѓу Европа и Азија... Но, висти­на­та е уште подлабока – дури и будизмот, каков што го знаеме денес, оста­нал должен на Александар, кој го поддржувал уште пред Ашока… Обнову­ва­њето на индиската цивилизација во четвртиот век пред Христа во голема мера се случило благодарение на негова  иницијатива“ (Dr. Ranajit Pal, цит. дело).

Патем да споемнеме дека династијата Маурја на која припаѓал кралот Ашока била најпознатата индиска династија во антиката. Во времето на оваа династија настанало и светски познатото дело Кама Сутра. Поради фактот што ќерката на македонскиот владетел Селевк се омажила за основачот на Маурја династијата, практично во ова најпозната древна индиска династија имало и македонска крв, која најверо­јатно течела и низ вените на најпознатиот древен индиски крал Ашока.

На крајот, во врска со целокупното влијание на Александар Македонски врз индиската култура, наместо заклучок, ќе ја пренесеме констатацијата на индискиот историчар д-р Ранаџит Пал, кој  пишува:

„Александровото вистинско наследство останува скриено. Него­вото директно влијание во Индија не исчезнало со генерации, туку било преземено и преуредено во рувото на Ашока. Многу е веројатно дека истражувањата во реонот Топра  ќе откријат остатоци од Александар што ќе биде настан од извонредно значење за светската историја”. (Д-р Ранаџит Пал, цит. дело).

Александар Донски