Од јануари 2022 година до јуни 2023 година, Регулаторната комисија за енергетика и водни услуги (РКЕ) додели лиценци на неверојатни 545 централи за обновливи извори на енергија. Ова, всушност, додава околу 270 MW инсталирана моќност на енергетската мрежа на Македонија. Економски гледано, ова означува големо оддалечување од зависноста од скапата увезена електрична енергија каде увозот е намален на 13%, наспроти вообичаените 30%. Промената драстично ќе ги намали трошоците додека истовремено ќе го засили домашното производство преку создавањето и функционирањето на новите капацитети.
Само во првата половина на 2023 година, РKE веќе додели лиценци за 278 електрани, надминувајќи ги вкупно 267 лиценци издадени во цела 2022 година. Влијанието на овој пораст на домашното производство на енергија е далекусежен. За да го ставиме во перспектива, сега можеме да ги задоволиме енергетските потреби на преку 104.000 просечни домаќинства од вкупно 598.632 домаќинства во државата. Економски, ова ја ублажува изложеноста на домаќинствата и бизнисите на променливите цени поврзани со меѓународните пазари, обезбедувајќи многу постабилен енергетски сектор и економија.
Гледајќи го зголемениот интерес од компаниите за инвестирање во обновливи извори на енергија, чувствувам зголемена доверба во потенцијалот на секторот за профитабилност и одржливост. Овој тренд, очекувам, би можел да поттикне значителни надградби во инфраструктурата, особено во капацитетот на мрежата и складирањето, додека дополнително ќе ги прошири економските активности и можностите за работа.
За тоа има поддршка за зајакнување на електричната мрежа и подобрување на енергетската ефикасност, благодарение на Инвестицискиот план на ЕУ за Западен Балкан и грантот на WBIF. Значителен дел од оваа инвестиција, вредна 34,7 милиони евра (вклучувајќи грант од 8 милиони евра), е насочена кон зајакнување на преносната мрежа во југоисточниот регион на земјата, неопходен чекор за да се овозможи успешна интеграција на обновливите извори на енергија. Проектот предвидува изградба на нова трафостаница и приклучоци, ремонт на постоечките и поставување на нови далноводи и трансформатори до 2027 година.
Истовремено, се имплементира Проектот за енергетска ефикасност во јавниот сектор. Оваа иницијатива од 27,5 милиони евра (поддржана со грант од 2,2 милиони евра) ја нагласува посветеноста за поттикнување на енергетската ефикасност во јавните згради. Со проектот се прават значителни чекори за да се заштеди на енергија, да се намалат емисиите на CO2 и да се формира Фонд за енергетска ефикасност. Општините се исто така поддржани со подзаеми и грантови за рентабилно реновирање, што дополнително ја покажува решителноста за сеопфатно решавање на енергетските прашања.
Во 2022 година, најголемиот дел од 267 лиценцирани капацитети беа соларни електрани, кои сочинуваа 152,2 MW од вкупниот капацитет. Како што напредуваме во 2023 година, очекувам диверзификацијата на обновливите извори на енергија да создаде средина која е подготвена за иновации и конкуренција.
Бројките што ги гледаме укажуваат и на зголемен интерес кај компаниите. Овој оптимизам околу енергетскиот сектор во Македонија, верувам дека може да привлече уште повеќе капитални инвестиции. Понатаму, новите регулаторни промени, како што е поставување на батериски системи во новите фотоволтаични инсталации, може да го стимулираат пазарот за решенија за складирање енергија.
Овој балансиран и сеопфатен пристап за подобрување на производството, потрошувачката и преносот на енергија ја покажува силната посветеност на Македонија за трансформирање на нејзиниот енергетски сектор. Инвестициите и напредокот во овие области ветуваат зацврстување на статусот на државата како модел за прифаќање и одржливост на обновливите извори на енергија.
Стефан Вељановски
(Авторот е доктор по економски науки)
