До неодамна научниците веруваа дека ова јадро ротира во иста насока како и остатокот од планетата, само малку побрзо. Но едно ново истражување објавено во престижното списание Нејчр покажа дека ситуацијата драматично се променила: внатрешното јадро забавило, а потоа почнало да се врти, релативно гледано, во однос на надворешниот дел, наназад, спротивно на насоката на вртењето на Земјината кора и плашт.
Ова откритие ги потврдува долгогодишните сомневања на научниците дека јадрото, кое лебди опкружено со течен надворешен слој, не е статично и не е секогаш целосно синхронизирано со остатокот од планетата. Станува сè појасно дека ова е динамичен, независен систем, кој влијае на длабоките геолошки процеси, на магнетното поле, а можеби дури и на должината на денот.
Внатрешното јадро на Земјата е недостапно за директно набљудување – не можеме да допреме до него со дупчење или испраќање сонда. Но сеизмолозите пронашле начин да „гледаат“ низ Земјата користејќи природни и вештачки земјотреси. Во оваа студија биле анализирани сеизмичките бранови произведени од 121 повторлив земјотрес во близина на Јужните Сендвички Острови помеѓу 1991 и 2023 година. Користени се и податоци од советските, американските и француските нуклеарни тестови од 1970-тите.
Овие сеизмички бранови патуваат низ внатрешноста на планетата и се одбиваат од границата на внатрешното јадро. Промените во нивното патување – мали поместувања од неколку стотинки од секундата – откриваат како јадрото се движи во однос на остатокот од Земјата.
Кога сеизмолозите, предводени од професорот Џон Видал од Универзитетот во Јужна Калифорнија, почнале да забележуваат разлики во поновите записи во споредба со оние од претходните децении, им станало јасно дека се случува нешто необично.
„Кога првпат ги видов сеизмограмите што укажуваа на оваа промена, бев збунет“, вели Видал. „Но кога откривме уште дваесетина такви случаи, стана очигледно“, додава тој.
Научниците откриле дека внатрешното јадро почнало да забавува околу 2010 година и оттогаш почнало да се движи наназад – односно во спротивна насока од ротацијата на кората и плаштот. Ова не значи дека целата Земја се врти наназад, туку дека внатрешното јадро сега благо се „врти“ во друга насока во рамките на течното надворешно јадро.
Оваа промена не е ненадејна или драматична во однос на последиците – зборуваме за поместувања што се случуваат со години, а резултираат со разлики во ротацијата од илјадити делови од секундата. Но на геолошки и физички план, тоа е значајно. Доказите се дека длабоките делови на Земјата меѓусебно комуницираат и дека оваа комуникација е под влијание на гравитационите сили од плаштот, како и турбуленциите во надворешното јадро.
Видал вели дека промените во ротацијата на јадрото се под влијание на „виорот на течното железно надворешно јадро што го опкружува, кое го создава магнетното поле на Земјата, како и гравитационото повлекување од густите делови на горниот карпест плашт“.
Внатрешното јадро игра клучна улога во создавањето на магнетното поле на Земјата. Ова магнетно поле се создава во надворешното, течно јадро, каде што се виорат струи од стопено железо. Овие струи делуваат како огромно динамо – тие го создаваат и го одржуваат магнетизмот што нè штити од опасното космичко зрачење и соларните бури и помага во навигацијата на животните, бродовите и сателитите.
Ако внатрешното јадро се однесува поинаку отколку што мислевме – ако не ротира рамномерно, ако забавува и ја менува насоката – тоа би можело да влијае на моделите во магнетното поле и веројатно на повремените „магнетни инверзии“ во кои се заменуваат магнетните полови на Земјата.
Во моментов нема докази дека таквата промена во ротацијата може да предизвика катастрофални последици. Но тоа е знак дека „моторот“ на Земјата – нејзината најдлабока внатрешност – е многу покомплексен и поактивен отколку што претходно мислевме.
Новата анализа не укажа само на промена во насоката на вртење на јадрото. Во некои сеизмички записи, научниците забележале и промени во структурата на самото внатрешно јадро. Поточно, брановите покажале знаци дека надворешните слоеви на внатрешното јадро полека се менуваат – најверојатно поради таканаречените вискозни деформации. Со други зборови, дури и најдлабокиот, навидум „цврст“ дел од Земјата можеби не е целосно крут, туку со текот на времето може да се приспособи и да ја промени формата.
„Ова значи дека внатрешното јадро не е само карпа што се врти“, објаснува Видал и додава: „Тоа можеби се протега, ја менува формата, се приспособува на силите што доаѓаат од надворешното јадро и плаштот“.
Ова откритие ја отвора вратата за подобро разбирање на процесите што ја обликуваат нашата планета – не само денес, туку и низ милијардите години историја на Земјата. Тоа помага да се објаснат промените во должината на денот, во магнетното поле, а можеби дури и во динамиката на тектонските плочи.
Исто така е важно за споредби со други планети – Марс, на пример, нема активно магнетно поле, а едно од можните објаснувања е дека неговото јадро веќе не е активно.
За научниците, ова откритие е како да гледаат низ прозорец во просторија што досега можеле само да ја замислуваат. А за сите нас, тоа е потсетник дека нашата планета е жива, сложена и дека има уште многу тајни под површината.
