Вака двајца кинески државјани, млади мажи во раните дваесетти години, го опишуваат своето миграциско патување.
„Платив за автобуски билет и така стигнав тука“, изјави Јонг за РСЕ за тоа како стигнал од Србија до Сараево.
На кинеските државјани не им е потребна виза за престој во Србија до 30 дена, додека безвизниот режим за Босна и Херцеговина предвидува престој без виза до 90 дена.
Јонг и Чен се во мигрантскиот камп Блажуј, на околу десет километри од Сараево. Ова не се нивните вистински имиња бидејќи не сакаа да се претстават.
Тие се меѓу неколкуте стотици кинески мигранти што се појавија од почетокот на годината на западнобалканската рута, која се отвори во 2015 година, кога во Европа избегаа стотици илјади бегалци од Блискиот Исток и Северна Африка поради војни.
Според податоците од Фронтекс, Европската агенција за гранична и крајбрежна стража, 482 кинески државјани биле откриени како нелегално ја преминуваат границата на оваа рута од почетокот на годината до септември.
А само во последните три месеци, четири групи од над 50 кинески државјани биле откриени како нелегално се обидуваат да ја преминат границата на западнобалканската рута.
Во еден од овие обиди, во почетокот на октомври, еден кинески државјанин загинал кога брод се превртел на Дунав.
Јонг и Чен, со кои Радио Слободна Европа разговарала пред кампот Блажуј, нерадо зборуваат, па затоа не сакаат да зборуваат ни за причините зошто ја напуштиле Кина.
Дваесет и едногодишниот Јонг рекол дека размислува за можноста да оди во некоја од земјите на Европската Унија, но дека не го пробал тоа и дека не знае како да го направи.
„Сакам да останам тука и да најдам работа, да заработам пари. Можеби ќе барам работа во продавница, би можел да работам како продавач“, вели Јонг.
Тој доаѓа од покраината Хенан, а во неговата земја работел како доставувач на храна.
Во Блажуј се сретнал со Чен, кој пристигнал од покраината Јангсу. Чен работел како помошник во кујна во Кина.
Тие немаат пари да платат за сместување и тврдат дека по пристигнувањето во Босна нивните работи исчезнале и дека ги изгубиле пасошите, не сакајќи да дадат детали.
Кога биле прашани дали побарале помош од кинеската амбасада во врска со нивните пасоши, тие рекле дека немаат намера да го сторат тоа и дека очекуваат помош од Меѓународната организација за миграција (ИОМ).
Двајцата велат и дека во кампот сретнале уште неколку луѓе од Кина.
Според официјалните податоци, пет кинески државјани престојувале во прифатниот центар Блажуј кон крајот на октомври. Станува збор за камп од отворен тип што корисниците можат да го напуштат кога сакаат.
Двајца кинески државјани престојувале во друг камп, Ушивак, во близина на Сараево.
Српскиот комесаријат за бегалци и миграција не одговорил на прашањето на РСЕ дали имало кинески државјани во прифатните кампови и центрите за азил во 2024 и 2025 година.
Кинеските амбасади во Белград и Сараево, исто така, не одговориле на прашањето на РСЕ за појавата на кинески државјани на балканската миграциска рута.
Како кинеските мигранти стигнуваат до Балканот?
Само еден лет ги доближува кинеските државјани до границите на западните земји и на Европската Унија.
Потоа од Србија и Босна и Херцеговина, за кои не им се потребни визи, тие се обидуваат да продолжат кон запад.
Ова го објаснува присуството на кинески мигранти на западнобалканската рута, објаснува Радош Ѓуровиќ од невладиниот Белградски центар за заштита и помош на барателите на азил.
Србија ги отвори своите врати за кинеските државјани со безвизен режим, земја со која во изминатата деценија ја интензивираше политичката, економската и воената соработка.
Една од земјите на ЕУ во која се обидуваат да влезат од Србија и Босна и Херцеговина е Хрватска.
Во таа земја, во 2024 година 454 кинески државјани изразиле намера да побараат меѓународна заштита, а во првите девет месеци од 2025 година 377.
„Сите пристигнале од Босна и Херцеговина и Србија, злоупотребувајќи го безвизниот режим во тие земји“, изјавило за РСЕ од хрватското Министерство за внатрешни работи.
Српското Министерство за внатрешни работи не одговорило на прашањето на РСЕ за тоа колку кинески државјани биле евидентирани како нелегално ја преминуваат границата во 2025 година.
Во меѓувреме, според податоците од Граничната полиција на БиХ, само од јули е спречен шверц на повеќе од 140 странски државјани, главно во обиди за преминување на границата кон Хрватска.
Повеќето од нив биле државјани на Кина, Египет, Мароко, Бангладеш и Пакистан.
Над еден милион Кинези побарале азил во странство помеѓу 2012 и 2024 година, според податоците од Високиот комесаријат на Обединетите нации за бегалци (УНХЦР).
Иако САД се нивна примарна цел, јасно е дека голем број кинески мигранти сакаат да стигнат до Европа.
Лаура Харт од меѓународната организација за човекови права „Сејфгард дефендерс“ за РСЕ рекла дека балканската рута, слична на нелегалните имиграциски рути кон САД, би можела да се користи како пробна рута.
„За оние што сакаат да стигнат до Европа преку нелегални миграциски рути, особено со опасната вклученост на мрежите за трговија со луѓе“, додала.
Токму поради експлоатацијата на западнобалканската рута за нелегална миграција, Обединетото Кралство кон средината на октомври воведе санкции за балканските криминални групи за продажба на лажни пасоши што се користат во трговијата со луѓе, како и за неколку лица вклучени во финансирањето на нелегалната миграција.
Во исто време, британските службеници за гранична безбедност беа распоредени за прв пат на Балканот со цел да ги разбијат мрежите што шверцуваат мигранти во Велика Британија.
Британската влада во соопштение рече дека прекинала клучен пат за нелегална миграција во Велика Британија со „санкционирање на банди што ја експлоатираат западнобалканската рута и финансиерите што снабдуваат опрема за мали чамци“.
Фронтекс, сепак, изјави дека во 2024 година западнобалканската рута забележала остар пад на нелегалните преминувања за 78 проценти по силните напори на земјите во регионот да го сопрат протокот.
„Овој тренд на опаѓање продолжи и оваа година со пад од 47 проценти во откривањето нелегални гранични преминувања во првите девет месеци во споредба со истиот период минатата година“, додаде Фронтекс во одговор на РСЕ.
Со распоредување на своите членови на границите на Босна и Херцеговина на крајот на октомври, Фронтекс го заврши своето присуство во сите земји од Западен Балкан со цел зајакнување на граничната контрола и борба против нелегалната миграција.
Европскиот комесар за внатрешни работи и миграција, Магнус Брунер, во тоа време изјави дека ова придонело за намалување на нелегалните гранични преминувања за повеќе од 90 проценти во последните три години.
Што покажуваат бројките во Србија и Босна и Херцеговина?
Никола Ковачевиќ од невладиниот Центар за истражување и развој на општеството (ИДЕАС) вели дека кинеските граѓани не се невообичаени ниту како туристи во Србија, ниту како луѓе што доаѓаат да мигрираат понатаму во Европа.
„Мојот индикатор е бројот на Кинезите што бараат азил во Србија, кој се зголемил во последните две години“, рекол тој кога го прашале за кинеските мигранти на балканската рута.
„Тоа се неколку луѓе, но претходно воопшто ги немаше“, рекол тој.
Ковачевиќ вели дека според податоците од српското Министерство за внатрешни работи, во првите девет месеци од 2025 година имало три барања за азил од кинески граѓани, а во претходната година имало едно.
Според овие податоци, додава тој, тројца кинески државјани изразиле намера да побараат азил во 2022 година, осум во 2023 година, тројца во 2024 година и пет до септември 2025 година.
Во Профилот за миграција на Србија за 2024 година, исто така, се наведува дека во 2024 година, на 27 кинески државјани им е наредено да бидат отстранети од територијата на Србија.
Во овој официјален документ, најчестите причини за отстранување на странци се нелегалните преминувања на границите, дури 72,8 проценти.
Радош Ѓуровиќ, чија организација им помага на барателите на азил, вели дека не се среќаваат често со кинески државјани.
„Тоа значи неколку случаи во текот на годината, а Центарот работи со над 2.500 луѓе годишно, што не значи дека нема такви луѓе. Тие не мора да стапат во контакт со нас ако шверцот е успешен“, објасни тој.
„Исклучително ретко е луѓе од Кина да завршат во прифатни центри“, додаде тој.
Според податоците од Министерството за безбедност на БиХ, бројот на кинеските државјани откриени како нелегално ја преминуваат границата се зголемува во последните две години.
Од двајца во 2023 година, тој број се зголемил на 151 во 2024 година.
Ретко некој од нив изразува намера да побара азил во БиХ, па така во 2024 година, од 21.489 мигранти што изразиле намера да побараат азил, тројца биле кинески државјани.
Криминалните групи доаѓаат и со мигранти
„Она што го забележавме неодамна е дека криминалните групи доаѓаат и со мигранти“, изјави за РСЕ Самир Авдибеговиќ од здружението Ваша права, кое им обезбедува правна помош на мигрантите.
Тој се сеќава на случајот со Јонг Жанг (42), кого Судот на БиХ на 15 октомври го осуди на десет месеци затвор за меѓународно поттикнување проституција.
Тој беше осуден за поттикнување проституција, главно на кинески државјани, во Мостар, Сараево, Добој и Бања Лука, и нивно транспортирање од Србија во Босна и Херцеговина.
Според Министерството за внатрешни работи, две жртви на трговија со луѓе што имале кинеско државјанство биле идентификувани во Србија во 2024 година.
Коридорот на Западен Балкан е споменат и во соопштението на Европол, полициската агенција на ЕУ, во јануари, кога беше објавено разбивањето софистицирана кинеска криминална мрежа.
Мрежата била вклучена во нерегуларна имиграција и трговија со луѓе со цел сексуална експлоатација.
Во рациите во Барселона, Мадрид и Толедо во Шпанија, како и во Загреб во Хрватска, биле уапсени 30 лица, вклучувајќи ги и водачите на криминалната мрежа.
Во соопштението се наведува дека користејќи го Коридорот на Западен Балкан, шверцерската група соработувала со локални посредници и возачи за нерегуларен транспорт на жртвите во ЕУ.
Зошто Кинезите сè повеќе бараат азил?
Според податоците на УНХЦР, бројот на барателите на азил од Кина се зголемил за 11 пати од 2012 година, кога дојде на власт Си Џинпинг, кој се смета за најмоќен кинески лидер во последните децении.
Кога дојде на власт, Џинпинг се сметаше за носител на реформи во земјата, но денес критичарите го обвинуваат за создавање тоталитарна држава.
Организацијата „Сејфгард дифендерс“ наведува дека само во 2022 година бројот на кинеските баратели на азил во странство бил ист како и во текот на целата десетгодишна ера на Ху Џинтао.
Лаура Харт за РСЕ рекла дека покрај сѐ порепресивната средина, особено кон етничките и религиозните малцинства, треба да се земат предвид и други фактори. „Домашната економија на Кина се урива, социјалната мобилност се намалува и речиси и нема правни средства за вообичаените проблеми како што се нелегалниот грабеж на земјиште, неисплатените плати и корумпираните службеници“, рече таа.
Каде кинеските граѓани најмногу бараат азил?
Според податоците на УНХЦР, во 2024 година, кинеските граѓани поднеле најмногу барања за азил во Соединетите Американски Држави, речиси 148.000.
Потоа се Австралија, каде што имаше околу 14.000, и Канада, речиси 5.000.
Во Европа, кинеските граѓани најмногу побарале азил во Обединетото Кралство – речиси 2.500, по што следуваат Италија – над 2.000 и Германија – над 1.200.
