Евтиниот бензин во Иран со генерации се смета за речиси право стекнато од раѓање. Масовните протести поради зголемувањето на цените избувнаа уште во 1964 година, кога тогашниот шах беше принуден да испрати воени возила на улиците поради штрајк на таксистите.
Но, иранската теократија сега е под зголемен притисок од брзото слабеење на ријалот и економските санкции наметнати поради иранската нуклеарна програма. Затоа на државата ѝ е сè поскапо да одржува една од најниските цени на бензин во светот, која се продава за само неколку центи за галон.
Внимателниот потег на владата да ги зголеми цените сугерира дека Техеран сака да избегне каква било конфронтација со исцрпената јавност, особено откако Израел започна 12-дневна војна против Иран во јуни. „Нашето незадоволство нема ефект. Владата прави што сака. Не ги прашува луѓето дали се согласуваат со тоа или не“, рече Саид Мохамади, наставник кој вози такси во слободно време за да преживее.
Ситуацијата на четири бензински пумпи во северен Техеран беше мирна утрово. Возачите полнеа гориво во ведро, ладно време, со повремени полициски автомобили во близина, но немаше гужви или видливи проблеми.
Новата ценовна структура воведува трет степен во долгогодишниот систем на субвенции. Возачите сè уште можат да купат 60 литри месечно по субвенционирана цена од 15.000 ријали за литар, или околу 1,25 американски центи. Следните 100 литри остануваат по цена од 30.000 ријали за литар, или околу 2,5 американски центи.
Сè што е над тоа сега се наплаќа по новата цена од 50.000 ријали за литар, или околу 4 американски центи. Иран воведе рационализација на горивото уште во 2007 година, но досега тоа не ја намали побарувачката за екстремно евтин бензин. Дури и по новата цена, горивото во Иран останува меѓу најевтините во светот.
Разликата помеѓу реалните трошоци за производство и дистрибуција и цената на бензинската пумпа ја покрива државата преку субвенции. Меѓународната агенција за енергија (ИЕА) со седиште во Париз го рангираше Иран во 2022 година како втора земја во светот во однос на енергетските субвенции, веднаш зад Русија.
Економистот од Техеран, Хосеин Рагфар, рече дека цената на бензинот се зголемила 15 пати од 2009 година и изрази песимистичка оценка за политиката на субвенции на владата. „Не само што не го намали буџетскиот дефицит, туку ја зароби економијата во негативна спирала на инфлација и дефицит“, вели Рагфар.
Хамид Резапур, 35-годишен банкарски службеник, верува дека владата „нема друг избор освен да ги зголеми цените за да управува со економијата“.
Ова е најзначајната промена во иранскиот систем за субвенционирање на гориво од 2019 година, кога ненадејното зголемување на субвенционираната цена за 50% и дури 300% за количини над квотата предизвика масовни протести низ целата земја.
Безбедносните сили интервенираа во повеќе од 100 градови и места, а некои демонстранти запалија бензински пумпи и банки. Според Амнести Интернешнл, најмалку 321 лице беше убиено, а илјадници беа приведени во акцијата.
Евтиното гориво обезбедува вработување за голем број луѓе. Во Иран има околу 25 милиони возила, вклучувајќи 3 милиони јавни и државни автомобили и околу 6 милиони мотоцикли. Се проценува дека повеќе од 8 милиони Иранци работат како таксисти преку онлајн платформи, што претставува речиси 10% од населението.
„Ова е почеток на корекција на трендовите на потрошувачката на гориво“, изјави претходно министерот за нафта Мохсен Пакнеџад. Изјавите на официјалните лица сугерираат дека Иран може да прибегне кон уште повисоки зголемувања на цените во иднина, со оглед на тоа што цените се преиспитуваат на секои три месеци.
Мохамед Реза Асади, 60-годишен такси возач, е скептичен дека нови протести ќе променат нешто. „Луѓето порано излегуваа на улиците поради зголемувањето на цената на бензинот, но се враќаа дома во самрак уморни и без надеж“, нагласи тој.
