„Дури и кога се преселивме во друг дел од градот, таа не сакаше да го менува училиштето. Толку ѝ се допадна. Немаше малтретирања“, рекла 31-годишната Украинка за Би-би-си.
Но денес, вели Свитлана, сѐ е поинаку. Пред две недели нејзината ќерка дошла дома и рече: „Едно момче денес ми рече: ‘Врати се во Украина’“. Наредниот ден било уште полошо.
„Девојчињата од постарите одделенија се жалеа затоа што таа зборува украински. Потоа се преправале дека паѓаат на подот и врескале ‘Ракета! Легнувај!‘ и се смееле“, раскажува Свитлана. Неколку дена претходно, руска ракета го погоди нејзиниот роден град во Украина, при што загинаа десетици цивили, меѓу кои и деца.
Свитлана не е нејзиното вистинско име, таа побарала анонимност бидејќи се плаши од одмазда. Таа на Би-би-си му ги покажала своите пораки со училишниот персонал во кои се жали на малтретирањето на нејзината ќерка.
Тој вели дека промената се чувствува и надвор од училиштето: „На работа многу луѓе велат дека Украинците доаѓаат овде и се однесуваат лошо. Моите пријатели од Украина велат дека сакаат да си одат дома бидејќи Полјаците повеќе не нѐ прифаќаат. Страшно е да се живее овде.“
Бран нетрпеливост пред избори
Според официјалните податоци, во Полска живеат најмалку 2,5 милиони Украинци, што е речиси 7% од вкупното население. Кога Русија во февруари 2022 година ја почна инвазијата, Полјаците масовно им помагаа на бегалците. Денес, три години подоцна, сѐ повеќе Украинци пријавуваат дека се соочуваат со отворена нетрпеливост.
„Некои организираа конвои со помош, отвораа домови и делеа храна. Ги даваа и срцето и домот“, вели активистката Наталија Панченко од варшавската организација „Поддржи ја Украина“ (Stand with Ukraine).
Денес нејзиното здружение бележи сѐ повеќе примери на говор на омраза – и онлајн и во живо. „Во почетокот тоа беа само објави на социјалните мрежи, но сега се пренесуваат и во реалниот живот. Луѓето се навредувани само затоа што зборуваат со украински акцент“, вели Панченко.
Тој додава дека многу бегалци се трауматизирани: „Тоа се жени и деца чии сопрузи и татковци се на фронтот, во заробеништво или мртви. И сега тие се цел на напади“.
Поддршката за Украинците сѐ помала
Анкетите на јавното мислење потврдуваат дека ставовите се менуваат. Според анкетата на ЦБОС од март 2025 година, само 50 отсто од Полјаците сè уште го поддржуваат прифаќањето украински бегалци – седум проценти помалку од пред четири месеци. Пред две години таа бројка беше 81%.
Се проценува дека еден милион Украинци се официјално регистрирани во Полска од почетокот на војната, а полската држава троши 4,2% од својот БДП за бегалци. Претседателската кампања во Полска е во тек, а Украина стана едно од клучните политички прашања.
Кандидатот на екстремната десница, Славомир Менцен, кој моментално е трет во анкетите, отворено го поддржува договарањето со рускиот претседател Владимир Путин и е изразено антиукраински настроен.
Конзервативецот Карол Навроцки, втор по популарност, се противи на членството на Украина во Европската Унија и НАТО и на финансиската помош за бегалците, но ги поддржува воените напори.
Промена на ставот
Водечкиот кандидат е либералот Рафал Трзашковски од коалицијата на премиерот Доналд Туск. Иако претходно беше познат по својот проукраински став, сега избегнува да го нагласува тоа во кампањата и најавува намалување на социјалните бенефиции за Украинците.
„Тој реагира на промените во јавното мислење. Почетниот ентузијазам за помош на жртвите од војната згаснува, негативните чувства преовладуваат и тоа е политички деликатно за него“, вели политичкиот аналитичар Марцин Заборовски.
Друг кандидат на десницата, Гжегож Браун, е под истрага бидејќи за време на предизборниот митинг во април го тргнал украинското знаме од зградата на градската администрација. Иако има само 3% поддршка, тој редовно се изјаснува против „украинизацијата на Полска“.
Минатата недела полската влада предупреди на „досега невиден обид“ на Русија да се меша во изборите со ширење дезинформации меѓу полските граѓани. Москва ги отфрла овие обвинувања.
Руска пропаганда и говор на омраза
Михал Марек, кој води невладина организација за следење на дезинформациите, вели дека има многу лажни наративи што се шират на социјалните мрежи. „Тие велат дека Украинците ги крадат полските пари, дека не нѐ почитуваат, дека сакаат да ограбуваат и да убиваат и дека тие се одговорни за војната“, вели Марек.
„Таквите објави почнуваат во руските канали на Телеграм, потоа едноставно се преведуваат преку Гугл транслејт и ги преплавуваат полските социјални мрежи.“
Марек го поврзува порастот на пропагандата со растечката нетрпеливост кон Украинците и вели дека сѐ повеќе граѓани подлежат на такво влијание. „Вистинскиот ефект ќе го видиме дури по изборите – кога ќе дознаеме колку Полјаци отворено гласаат за проруските кандидати“.
