Рејчел Сиријани, професорка на Медицинскиот факултет Умас чан во американскиот град Вустер, Масачусетс, е специјализирана за медулобластом, агресивен тумор на мозокот. И покрај напредокот во третманот, болеста е често фатална, а терапиите имаат сериозни последици, пишува Њујорк тајмс.
Сиријани во последниве години развива потенцијално револуционерен пристап за најмалигниот вид медулобластом и постигна вистински напредок. Истражувањето на ракот е исклучително скапо, Умас чан покрива дел од трошоците, но поголем дел од нејзиното финансирање доаѓа од Националните институти за здравство на САД (НИХ).
Во почетокот на 2025 година, таа имала три активни гранта од НИХ, кои требало да истечат во 2025 или 2026 година. Таа била подготвена: во 2024 година поднела две нови апликации, кои добиле многу високи оценки на првото ниво на евалуација и требало да стигнат на финална ревизија на крајот на јануари.
По инаугурацијата на Трамп, почнаа да кружат гласини дека процесот на доделување грантови на НИХ ќе биде нарушен. Кон крајот на јануари, администрацијата нареди откажување на состаноците за преглед на апликациите и привремено ги суспендираше сите надворешни комуникации со НИХ. Сиријани, која тргнала на факултет на 13 години, а сега има 40 години, поминала денови на телефон со колегите обидувајќи се да дознае што се случува.
Кога Умас чан ја регрутирал од Универзитетот во Тексас во 2022 година, директорот Мајкл Колинс ѝ дал голем почетен фонд за да покрене лабораторија и да го плати персоналот. Но на 11 март добила вест: поради неизвесноста предизвикана од прекините во НИХ, Умас чан ги замрзнува дискреционите трошоци и вработувањата.
Нејзиниот фонд бил практично замрзнат и таа морала да ја намали лабораторијата: по заминувањето на истражувачот и раководителот на лабораторијата, не ѝ било дозволено да ги замени. Морала да ја затвори една од најперспективните студии за рак на мозокот кај деца и на крај да ја отпушти постдокторантката што ја водела. „Отстрануваме нешто што не може да се надомести“, вели Сиријани.
Пред повеќе од 50 години, САД објавија „војна против ракот“. Наместо чудотворен лек, децениските ситни откритија се акумулираа во големи подобрувања: петгодишното преживување од средината на 1970-тите се зголеми од околу 49% на околу 68%. Според една студија, секои 326 долари јавни инвестиции во истражување на ракот продолжуваат еден човечки живот за една година.
Сега тој успешен систем брзо се распаѓа: администрацијата на Трамп откажа или одложи инвестиции од стотици милиони долари во проекти поврзани со ракот, се обидува драстично да го намали уделот на „индиректните трошоци“ што владата ги надоместува на лабораториите, отпушти стотици вработени што го водеа истражувачкиот систем и предложи да се намали буџетот на Националниот институт за рак (НЦИ), од 7,2 милијарди долари на 4,5 милијарди долари.
Во првиот мандат, слични намалувања не успеаја во Конгресот, но по пандемијата, недовербата кон „научниот естаблишмент“ кај десницата се зајакна. Новите функционери го обвинуваат НИХ за корупција, па дури и неговиот директор ја критикува институцијата.
Иако администрацијата не подготви јасен план за тоа како да се преобликува истражувањето за ракот, многу научници гледаат насочено расклопување на системот. „Апсолутна катастрофа без никакви олеснителни околности“, вели Мајкл Лауер, до неодамна заменик-директор на НИХ.
УМасас чан илустрира како изгледа тоа на терен. Во институцијата работат 234 главни истражувачи со владини грантови, а буџетот за истражување порасна на 352 милиони долари, од кои околу 45 милиони се за рак. Клучната ставка се „индиректните трошоци“ (инфраструктура, администрација): стапката на Умас чан е 67,5%, но поради ограничувањето, фактичкото надоместување паѓа на околу 44% од директните трошоци.
Во февруари, НИХ еднострано ги ограничи тие стапки на 15% (судот привремено ја блокираше мерката), а во исто време, самите исплати на грантовите со недели беа прекинати. Деканите низ целата земја одржуваат неделни кризни состаноци, некои универзитетски исплати беа дополнително запрени поради наводни кршења на граѓанските права на еврејските студенти.
Иако состаноците за аплицирање продолжија во април, малку беше одобрено, а до средината на јули, Умас чан имаше дефицит од 93 милиони долари. Колинс предупредува дека „цела генерација научници може да се изгубат за многу краток временски период“.
Како се случи ова? Од Втората светска војна, преку визијата на Ваневар Буш и политичката посветеност на Мери Ласкер, САД градат модел: државата ги финансира основните истражувања на универзитетите. Националниот закон за рак од 1971 година иницираше големи инвестиции.
Од крајот на 90-тите години се појавија лекови, а од 1991 до 2022 смртноста од ракот се намали за 34% (4,5 милиони помалку смртни случаи). Ефектите се прелеаја надвор од онкологијата: терапиите за ХИВ и хепатитис Ц, вакцината против хепатитис Б, брзиот развој на вакцината против ковид и Атласот на геномот на ракот, исто така, ја поттикнаа податочната наука и биотехнолошката индустрија.
In the war on cancer, Trump and Republicans have gutted billions of dollars for cancer research, a devastating decision that will set treatment back by decades and result in millions of lives lost. All in the name of “eliminating waste.”
Shameful. pic.twitter.com/C9wYSAf0LN
— Elizabeth Warren (@ewarren) September 22, 2025
Сепак, системот има хронични слабости: стареењето на лидерите на проектите, екстремната конкуренција и претпочитањето „побезбедни“ проекти ги задушуваат ризичните идеи и младите истражувачи. Во таква клима, дел од технолошката десница се залага за „нарушување“ на науката, а инвеститорот Џо Лонсдејл повикува на намалување на „не особено ефикасните“ лаборатории и радикално поинаков модел на финансирање, нарекувајќи го НИХ „советски модел“.
Практичниот механизам на сегашниот застој: забрана за комуникација, замрзнување на плаќањата, отпуштањата и прекините на работните односи, елиминација на програмите како престижната „Награда за извонреден истражувач“ и наредба за плаќање на половина од преостанатите средства однапред („forward funding“), што драстично го намалува бројот на новите грантови.
НЦИ ѝ соопшти на научната заедница дека очекува да финансира само околу 4% од апликациите до крајот на фискалната година (9% минатата година). Помеѓу 20 јануари и 20 август, НИХ исплати 4,31 милијарди долари помалку од минатата година во истиот период, а НЦИ исплати 842 милиони долари помалку.
Не е познато колкави ќе бидат вкупните трошоци за демонтирање на системот, кои терапии ќе бидат забавени или никогаш нема да се појават. Предложените намалувања на буџетот сè уште чекаат одлука од Конгресот, а судските постапки продолжуваат: еден судија поништи дел од откажувањето на грантовите, но Врховниот суд тесно дозволи тие да останат откажани, со можност за индивидуални тужби.
На Умас чан, врвниот докторски кандидат планира да се врати во Кина за да води сопствена лабораторија, додека Сиријани го поминува поголемиот дел од своето време пишувајќи нови апликации и привремено преселувајќи се во поевтини области (на пр., трауматска повреда на мозокот) бидејќи експериментите за истражување на ракот се премногу скапи и има недостиг од квалификуван персонал.
Дури и ако се одобрат, парите ќе дојдат дури околу една година подоцна. „Водењето лабораторија не е како продавница за облека“, предупредува поранешниот директор на НИХ и добитник на Нобелова награда, Харолд Вармус: „Откако ќе престанете, честопати се губат парите“.
Други земји веќе почнаа да ги намамуваат американските научници. По 80 години американско лидерство во биомедицината и половина век во истражувањето на ракот, постои реална опасност тоа лидерство да се загуби, без јасна причина зошто.
