На почетокот на следната 2026 година се очекува епилогот од најголемиот случај пред тој хибриден суд, кој е дел од косовскиот судски систем, додека судиите и обвинителите се државјани на земјите од ЕУ или земјите донатори – Канада, Норвешка, Швајцарија, Турција и Соединетите Американски Држави.
Од 9 до 13 февруари ќе се одржат завршни зборови на судењето на Хашим Тачи, Кадри Весељи, Реџеп Сељими и Јакуп Красниќи, а потоа ќе биде изречена пресудата против оние водачи на поранешната таканаречена Ослободителна војска на Косово (УЧК) обвинети дека се одговорни за прогонот, затворањето, тортурата и убиствата на стотици цивили извршени од припадници на УЧК во 1998 и 1999 година во Косово и северна Албанија.
Тачи и уште четири лица беа обвинети и за попречување на правдата, а судењето во тој случај е закажано за 24 февруари 2026 година.
„Обвинителството заврши солидна работа“
Тачи, Весељи, Красниќи и Сељими беа обвинети за воени злосторства и злосторства против човештвото и се во притвор од 2020 година. Според обвинението, тие биле учесници во заеднички злосторнички потфат, чија цел била преземање на контролата врз Косово. Жртвите на УЧК биле припадници на српска, албанска и ромска националност.
Кривичните дела за кои се товарат биле дел од „систематски напад врз лица за кои се сомнева дека се против УЧК“, според интернет-страницата на УЧК. Се додава дека во постапката учествуваат 155 жртви.
Политикологот од Младинската иницијатива за човекови права во Белград Бранимир Ѓуровиќ смета дека обвинителите во Хаг добро ја завршиле својата работа.
„Земајќи го предвид бројот на сведоци на обвинителството и илјадниците документи како докази и наодите од извештајот на Дик Марти и Клинт Вилијамсон (насловен „Нечовечки третман на луѓе и нелегална трговија со човечки органи на Косово“), верувам дека обвинителството заврши солидна работа“, вели Ѓуровиќ.
Правниот аналитичар на Фондот за хуманитарно право (ФХП) Косово Амер Алија го посочува вниманието на фактот дека околу 50 проценти од сведоците на обвинителството сведочеле на затворени седници.
„Затоа е тешко за објективен набљудувач да даде точна проценка дали обвинителството успеало да ја докаже одговорноста на обвинетите, со оглед на тоа што, како набљудувачи, имавме ограничен пристап до материјални докази и изјави на сведоците на обвинителството“, вели Алија.
Сведоци на одбраната
Вниманието на медиумите го привлече сведочењето на поранешниот американски генерал Весли Кларк, кој пред Врховниот суд во Хаг изјави дека Тачи не е воен командант на УЧК и дека не е одговорен за поединечни случаи на насилство.
Кристофер Хил, поранешниот американски пратеник за време на војната во Косово и донеодамнешен американски амбасадор во Србија, исто така сведочеше. Тој изјави дека УЧК не била организирана армија со една команда и дека, кога бил на Косово во 1999 година, му било јасно дека „Тачи не е некој главен командант“.
„Командантите беа на терен“, додаде Хил.
Алија очекува судот да донесе „пресуда за заслуга врз основа на веродостојни докази“, а Бранимир Ѓуровиќ вели дека верува оти пресудата ќе биде осудувачка.
„Инаку, работата на тој суд и неговата цел би биле целосно бесмислени“, оценува Ѓуровиќ.
Две пресуди за воени злосторства
Во 2022 година, првата пресуда за воени злосторства пред ССК му беше изречена на Саљих Мустафа, командантот на герилската единица БИА во оперативната зона на УЧК.
Откако беше прогласен за виновен за мачење и убиство на цивили на имот во селото Злаш во Косово, тој беше осуден на 26 години затвор во 2022 година, а набргу потоа му беше наредено да плати 207.000 евра отштета на осумте жртви кои учествуваа во постапката.
Апелациониот суд на ССК подоцна му ја намали казната на 22 години затвор, но по одлуката на Врховниот суд на Косово, случајот беше вратен во Апелациониот суд во Хаг, кој му изрече казна од 15 години затвор.
Петар Шаља, поранешен член на УЧК, за кого беше докажано дека е виновен за мачење и убиство на лица затворени во фабрика за метал во Кукеш, Албанија, во 1999 година, исто така беше осуден. На 14 јули оваа година, со правосилна пресуда беше осуден на 13 години затвор.
Пресуди за попречување на правдата
Првата пресуда на ССК за попречување на правдата беше изречена против претседателот на Здружението на воени ветерани на УЧК Хисни Гуцати и потпретседателот на тоа здружение Насим Харадинај, кои открија информации за потенцијални сведоци на обвинителството на прес-конференции во 2020 година. Тие беа законски осудени на по четири години и три месеци затвор.
Сабит Јанузи, Исмет Бахтијари и Хаџи Шала беа исто така осудени за попречување на правдата, поради заплашување сведок и барање да ја повлече својата изјава во случајот против Тачи. Тие беа уапсени во 2023 година, а по спогодбата за признавање на вина, Шаља беше осуден на три години, а Јануза и Бахтијара на по две години.
Протести против судот
Судењата пред ССК беа проследени со протести во Косово, вклучително и во Приштина, каде што илјадници луѓе излегоа на улиците во август. Мотото на протестот и организацијата на ветераните на УЧК беше, како што претходно напиша Дојче веле, „Против неправдата! Во одбрана на УЧК и вистината“.
Во октомври во Тирана се одржа голем протест во поддршка на поранешните лидери на УЧК, а според медиумските извештаи, собирот беше поддржан од албанската влада.
Ова не е прва официјална поддршка од Тирана за Тачи и тројцата поранешни лидери на УЧК. Во 2023 година премиерот на Албанија Еди Рама поднесе резолуција до Парламентарното собрание на Советот на Европа против извештајот на Дик Марти за трговијата со човечки органи и изјави дека поранешните членови на УЧК воделе „чиста и фер војна“.
Пред една недела Рама напиша на мрежата Икс дека судот во Хаг е „театар на срамот на меѓународната правда“, а неговата објава ја сподели Ричард Гренел, со коментар – „Рама е во право“.
Ѓуровиќ вели дека косовската и албанската јавна и политичка елита се против судот во Хаг, бидејќи „тој ја доведува во прашање невиноста на борбата на УЧК“.
„Тоа е доказ дека Албанците, како и Србите, не се соочиле со своето неодамнешно минато“, оценува Ѓуровиќ.
Тој потсетува дека дури и пред да бидат поднесени првите обвиненија, истражувањата покажале дека „поголемиот дел од Албанците го сметаат постоењето на тој суд за неправедно, додека српската заедница на Косово изрази сомнеж дека ССК ќе им донесе правда на жртвите“.
„Ова е четврти пат меѓународната заедница да се обиде да ги гони воените злосторства на УЧК, по неуспехот на УНМИК, Еулекс и до одреден степен на Хашкиот трибунал. Се плашам дека и овој обид е неуспешен, дека ова е уште едно фијаско на меѓународната заедница и дека последиците ќе бидат уште поголеми ако пресудата ги ослободи Тачи и другите“, оценува Ѓуровиќ.
Алија потсетува дека судските процеси овозможуваат делумна правда за жртвите на војната, бидејќи ниту еден суд „не може да ги гони сите лица што извршиле злосторства“.
„Одредени настани се документирани со тие процедури, а судските одлуки се еден од најверодостојните извори за тоа“, заклучува за Дојче веле правниот аналитичар на ФЛК за Косово Амер Алија.
