Најмалку 85 надежни и угледни научници што работеле во САД од почетокот на минатата година се преселиле на постојани работни места во Кина, а повеќе од половина од нив ќе го сторат тоа до 2025 година, според Си-ен-ен Италија – тренд за кој експертите велат дека е на прагот да се прошири, бидејќи Белата куќа се залага за намалување на буџетите за истражување и ја засилува контролата врз странските таленти, додека Пекинг ги зголемува инвестициите во домашни иновации.
Повеќето се дел од таканаречениот обратен „одлив на мозоци“, што го поставува прашањето дали САД сè уште можат да ја задржат својата водечка позиција во привлекувањето на најдобрите научници во светот – што беше основа на нивната глобална доминација во науката и технологијата по Втората светска војна.
Влогот е голем: трката меѓу Вашингтон и Пекинг се води околу индустриите што ќе ја обликуваат иднината – вештачката интелигенција, квантното сметање, полупроводниците, биотехнологијата и воената технологија.
Администрацијата на претседателот Трамп најави драстични намалувања на федералното финансирање за истражување, ги зголеми цените на специјализираните работни визи, го зголеми надзорот врз странските студенти и научници и го користи државното финансирање како средство за притисок врз универзитетите.
Иако Конгресот се противи на најрадикалните резови, промените веќе ги погодија американските истражувачки лаборатории и внесоа неизвесност кај научниците. Посебно се на удар истражувачите од кинеско потекло, бидејќи кинеските студенти со децении ја сочинуваат најголемата група докторанди по наука и инженерство во САД.
Во јули пратениците повикаа на обновување на контроверзната програма „Кинеска иницијатива“, која беше откажана во 2022 година поради критиките дека поттикнува дискриминација против академиците од кинеско потекло.
Пекинг со години се обидува да ги врати научниците што отишле на Запад, а во моментот кога САД воведуваат нови ограничувања, кинеските универзитети го гледаат тоа како „подарок од Вашингтон“.
„Ќе видиме многу нови, зајакнати и подобрени програми за истражување и образование во сите области во Кина“, вели Ју Сие, професор по социологија на Принстон, кој ги посети кинеските универзитети оваа година.
Кинеските универзитети и државните програми нудат сè повеликодушни услови – милиони во стипендии, пристап до истражувачки фондови, надоместоци за домување и семејна поддршка. На пример, Универзитетот Вухан им понуди на професорите во областа на роботиката, вештачката интелигенција и сајбер-безбедноста до 3 милиони јуани (повеќе од 400.000 долари) во финансирање истражувања.
Растечка научна моќ
Пекинг масовно инвестира во истражување и развој. Според ОЕЦД, Кина во 2023 година потрошила повеќе од 780 милијарди долари за наука, речиси колку што потрошиле САД со своите 823 милијарди.
Претседателот Си Џинпинг минатото лето изјави дека до 2035 година, Кина ќе стане „силна и самодоволна нација во науката и технологијата“. Резултатите веќе се видливи: вселенската програма на Кина ги врати првите примероци од темната страна на Месечината, земјата е предводник во квантната комуникација, обновливите извори на енергија и хиперсоничното оружје. Стартапот Дипсик ја шокираше Силиконската долина со чет-бот што наводно му е конкурент на моделот на ОпенАИ, но со многукратно пониски трошоци.
Сепак, Кина сè уште каска зад САД. Експертите предупредуваат дека забавувањето на кинеската економија и строгата контрола на Комунистичката партија врз универзитетите и индустријата ја ограничуваат слободата на истражувањето. Квалитетот на животот и политичката средина, исто така, играат улога кај научниците, кои одлучуваат каде да работат и да ги одгледуваат своите семејства.
Податоците покажуваат дека повеќе од 83% од кинеските докторанди по наука и инженерство што студирале во САД помеѓу 2017 и 2019 година останале во земјата во 2023 година.
„Кратковидна политика“
Некои научници што се вратиле во Кина, како што се математичарот Јау Шинг-тунг или хемичарот Лу Вујуан, рекоа дека ограничувањата на САД ги забрзале нивните одлуки, но дека постојат и предизвици за приспособување кон различен систем на финансирање и академска култура.
Многумина нагласуваат дека науката не познава граници и дека меѓународната соработка е од корист за целото човештво. Но во сè поострата атмосфера на соперништво меѓу САД и Кина, дури и тој избор добива политичка димензија.
„Без сомнение, кратковидните политики на сегашната администрација ја задушија заемно корисната соработка меѓу американските и кинеските научници“, рече Лу, кој по две децении на Универзитетот во Мериленд се пресели во Фудан во Шангај.
„Иронијата е во тоа што штетата што им е нанесена на САД веројатно е многу поголема отколку таа на Кина, бидејќи Кина брзо и самоуверено се издигнува во научна и технолошка суперсила.“
