Република Хрватска тивко и срамежливо одбележува 80 години од ослободувањето од фашистичките и усташките сили. Во интервју за српскиот весник во Хрватска „Новости“ Месиќ остро ја критикува пасивноста на државното раководство во однос на антифашистичките вредности и обидите за историски ревизионизам што доаѓаат од десничарските кругови.
Во него се зборува за тоа како Хрватска молчи за победите на партизаните и улогата на НОБ, додека се негуваат митови за усташите и ХОС. Образовниот систем, тврди тој, им нуди на децата опасна релативизација: додека Павелиќ е прикажан неутрално, или дури и афирмативно, Тито исклучиво се поврзува со злосторства.
Тој предупредува дека молчењето за идеолошката ориентација на денешната држава остава простор за повампирување на усташтвото. Тој особено ја истакнува проблематичната природа на ХОС, приватна армија основана по моделот на усташките сили, и толерантниот став кон нив во современата политика – дури и поагресивен отколку во времето на Туѓман, за кого тврди дека никогаш не го прифатил усташкиот поздрав „За дом спремни“.
Месиќ, исто така, го критикува образовниот систем, кој им нуди на децата учебници во кои Павелиќ и Тито се претставени како историски личности без јасен вредносен контекст. Тој, исто така, изразува згрозување од популарноста на изведувачите што пеат усташки песни и ги величат логорите како Јасеновац и Стара Градишка.
Зборувајќи за состојбата на антифашизмот во Европа, тој истакнува дека улогата на Советскиот Сојуз во ослободувањето на Европа сè помалку се признава. Тој споменува фалсификување на историјата, како на пример кога ќе прочита дека САД ја ослободиле Чехословачка.
Прикривање злосторства
Му посветува посебно внимание на заборавањето на злосторствата на усташите во Јасеновац, Јадовно, Сисак, Јастребарско и други логори. Тој ги критикува обидите за изедначување на Блајбург и Јасеновац, сметајќи го тоа за бесрамна ревизија на историјата. Тврди дека само 13 непријателски војници загинале во пробивот кај Блајбург, додека Јасеновац бил најбруталниот логор на смртта.
„Во Јасеновац, пред Камениот цвет, во таа злокобна и мачна тишина, мора да се знае, мора гласно да се каже каква е идеолошката ориентација на денешната држава. Дали усташите сепак беа добри луѓе? Или не беа? Кои народи и зошто страдаа во Јасеновац? Официјалните говори во Јасеновац би биле одраз на нашата култура на сеќавање, на соочување со себеси, на нашиот цивилизациски пат. По положувањето на венецот, државните претставници мора со свои зборови да покажат каде сме како општество денес, особено имајќи ги предвид денешните опасни општествени феномени на неоусташите кога младите луѓе не се двоумат да шетаат по улиците на Сплит викајќи и повикувајќи ги сојузниците на Хитлер ‘ајде, усташи!’ или во Имотски гласно и масовно да го извикуваат усташкиот поздрав!“, вели Месиќ.
Тој ја обвинува владата за намерно прикривање на холокаустот и геноцидот врз Србите. „Само слепец може да го негира геноцидот врз Србите“, вели Месиќ.
Тој, исто така, зборува за војната од 1990-тите, признавајќи ја неопходноста од воени дејствија, но нагласувајќи дека не требало да се дозволат злосторства против српските цивили, дека враќањето на Србите било запрено, не било поддржано и дека недостигале искрени потези кон помирување.
За време на неговиот претседателски мандат, тој држеше говори во Јасеновац и сега го критикува нивното укинување. Тој ја нагласува потребата државата да донесе јасна одлука – дали усташите биле херои или криминалци.
Сето тоа зборува за една катастрофална ситуација: усташки скандирања по улиците, масовни концерти на пејачи што ја промовираат усташката идеологија, уривање на партизанските споменици, изедначување на Будак и Назор…
Тој предупредува дека модерна Хрватска формално е антифашистичка, но дека ова се прекршува во практиката. Левичарската опозиција, според него, е премногу тивка и загубена, одвоена од својата база.
Тој за војните од деведесеттите вели дека морало да се водат, но не со злосторства. Ги критикува убиствата на српските цивили по операцијата „Олуја“ и верува дека Хрватска е одговорна за недоволната реинтеграција на Србите и пораките што не инспирираа доверба. Тој открива и детали од еден разговор од Претседателството на СФРЈ во кој, според него, Србија барала територија на Босна и Херцеговина, а не на Хрватска.
„Бунтот на Србите во Хрватска не требаше да се случи. Политиката од тоа време мораше да ги земе предвид сите политички и општествени случувања во Европа, во Југославија. Кога делегации на Срби од Хрватска дојдоа во Претседателството во Белград, го прашав Бора Јовиќ што сака Србија од нив: територија на Хрватска или српското население, што? Јовиќ ми рече: ‘Ма какви бре Срби од Хрватска, нас не нè интересира ни хрватската територија, туку 63 проценти од Босна и Херцеговина, која беше српска, која е српска и која треба да остане српска“, вели Месиќ.
Дали официјален Загреб направил доволно за да го спречи бунтот на Србите во Хрватска?
Стјепан Месиќ смета дека Хрватска не направила доволно за да го спречи избувнувањето на бунтот меѓу српското население. Тој наведува дека веќе во тоа време луѓе во црни униформи марширале низ хрватските градови, дека Србите останувале без работа и без станови, а дека на местата како Вуковар тие почнале да исчезнуваат. Подоцна, следувале злосторства во Госпиќ, Пакрачка Полјана и на други места. Сето ова, во комбинација со болните спомени од Јасеновац и националистичката реторика што се ширела, создало атмосфера во која војната била практично неизбежна.
Месиќ истакнува дека во тоа време од Загреб доаѓале пораки што не влевале доверба кај Србите и дека масите реагирале соодветно. Според него, вистинската цел и на Милошевиќ и на Туѓман била договор за поделба на Босна и Херцеговина, а не заштита на националните интереси во Хрватска. Тој открива дека Туѓман еднаш му рекол дека „не ги разбира историските сили“ кога се спротивставил на идејата за поделба на соседна, меѓународно призната држава. Тогаш, вели тој, започнале нивните политички разлики.
Враќањето на Србите по операцијата „Олуја“
Месиќ тврди дека враќањето на Србите во Хрватска не било формално забрането, туку практично било запрено. Имало неискрена политика: во јавноста се зборуваше дека тие го поддржуваат враќањето, но во практиката селата останаа празни, а имотот на поранешните жители беше присвоен. Тој вели дека властите немале вистински интерес за враќање на Србите, туку дека се преземале активности за запленување на нивните куќи и земја. Дури и денес, според него, во парламентот може да се слушнат гласови што за сè ги обвинуваат Србите, додека поединци извлекуваат лична корист од тоа – „штом некој е Србин, автоматски го етикетираат како четник“.
Опозицијата ја смета за слаба и плашлива, а сегашната влада за одговорна за ширењето на неоусташката атмосфера.
На крај, тој вели дека нема право да нуди лажен оптимизам, туку дека има должност да ги нарече работите со вистинското име – без разлика колку се непопуларни:
„Знам дека ќе има такви на кои нема да им се допадне таквиот пристап. Особено мислам на оние што би сакале да ги сметаат за мои критичари, но кои всушност не се ништо повеќе од мизерни страшила, носители и ширачи на омраза“, вели Месиќ.
