Меѓу патниците бил Али Калванд, 43-годишен нуклеарен физичар, придружуван од четири соработници од наводната консултантска компанија Дамаванд тек. Но, патувањето било тајно – Иранците користеле дипломатски пасоши издадени непосредно пред патувањето.
Најмалку тројца Иранци поврзани со тајна воена единица
Според западни претставници, најмалку тројца членови на делегацијата биле поврзани со СПНД, тајна воена единица под надзор на иранското министерство за одбрана, кое Соединетите Американски Држави го опишуваат како наследник на претходната програма за развој на нуклеарно оружје на Иран. Меѓу нив бил научник од СПНД, поранешен директор на компанија под санкции на САД за набавка на опрема за СПНД и службеник за контраразузнавање.
Истрагата на Фајненшл тајмс се базира на патни документи, преписка и интервјуа со западни претставници. Откриено е дека делегацијата посетила руски институти кои работат на технологии со двојна употреба – цивилни компоненти кои можат да имаат воена примена, вклучително и развој на нуклеарно оружје.
Во едно писмо Калванд изразува интерес за стекнување тритиум, изотоп што ја зголемува експлозивната моќ на боевите глави и е предмет на строги правила за неширење.
Иран негира дека развива оружје и се повикува на фатва од својот врховен лидер
Патувањето се случило во време кога западните влади бележеле сè повеќе обиди на иранските научници да добијат чувствителна технологија од странство. Иако Западот не утврди дали Иран ја продолжил работата на оружјето, САД предупредија дека Техеран презема чекори што ќе му овозможат побрзо да развие бомба ако одлучи да го стори тоа.
Експерти тврдат дека Иран со години користи стратегија на „пресметана двосмисленост“ – формално ги почитува нормите за неширење, но развива знаење поврзано со оружјето преку научни истражувања. „Ние го сметаме за форма на програма за нуклеарно оружје“, вели Дејвид Олбрајт од американскиот Институт за наука и меѓународна безбедност.
Иран негира дека развива оружје и се повикува на фатвата на ајатолахот Хамнеи. Техеран не одговорил на прашањата на Фајненшл тајмс за ова патување, а Кремљ исто така не коментирал.
Калванд, кој течно зборува руски и докторирал во Киев, добил задача од министерството за одбрана да ја организира делегацијата. Поканата од Москва дошла од 78-годишниот руски научник Олег Маслеников, кој ги поканил во една од неговите компании.
Сите се претставени во Русија само како вработени во Дамаванд тек, основана во 2023 година. Сопругата на Калванд, Лалех Хешмати, исто така ја води МКС интернешнал, компанија санкционирана за набавка на опрема за балистички ракети.
Делегацијата останала во Русија четири дена, прашувајќи за набавката на елементи за нуклеарно оружје
Делегацијата останала во Русија четири дена. Тие ги посетиле компаниите Техноексперт и Ториј, обете поврзани со Институтот Полиус, дел од рускиот државен одбранбен конгломерат Ростек. Според експертите, ваквите посети не би биле можни без одобрение од руската безбедносна служба ФСБ.
Ториј произведува електронски забрзувачи и клистрони – уреди што можат да се користат за тестирање на нуклеарно оружје со употреба на системи со блиц-рендген. Ваквите системи овозможуваат симулирање на експлозија без детонирање на вистинска бомба.
Во исто време, Калванд испратил писмо до руската компанија Ритверц барајќи снабдување со тритиум, стронциум-90 и никел-63 – сите изотопи под строга меѓународна контрола. Ритверц не одговорил на барањето, а ФТ не нашле докази дека изотопите биле испорачани.
„Тритиумот автоматски значи оружје“, вели Вилијам Алберк, поранешен раководител на центарот за неширење на НАТО. Иако има цивилна примена, неговото барање од одбранбени извори се смета за сериозно сомнително.
„Загрижувачки е што такви луѓе можат да имаат вакви состаноци во Русија, со оглед на состојбата на односите меѓу Иран и Русија“, вели Пранај Вади, кој бил виш директор за неширење во Советот за национална безбедност на САД до јануари 2025 година.
„Без оглед на тоа дали Русите споделуваат компоненти или технологија, СПНД е организација која би ја применила токму во развојот на нуклеарно оружје.“
Тајни методи и двосмислени описи на проекти
Со години, СПНД користи тајни методи и двосмислени описи на проекти за да ги заобиколи контролите на извозот. Според Олбрајт, посетата и интересите на делегацијата би можеле да бидат фокусирани на стекнување технологија за тестирање на механизмот на имплозија на нуклеарно оружје.
Иако Иран и Русија соработуваат на цивилни нуклеарни проекти со години, некои експерти веруваат дека војната во Украина би можела да ја охрабри Москва да биде помалку строга во однос на неширењето оружје во односите со Техеран.
Во јуни, израелските сили објавија дека двапати го погодиле „штабот на нуклеарниот проект на СПНД“. Најмалку единаесет научници беа убиени во нападите, вклучувајќи ја и Абаси-Давани, која Израел се обидуваше да ја елиминира речиси две децении.
