Парламентот, предводен од пратеници од редовите на претседателот Володимир Зеленски, донесе закон со кој се укинува независноста на клучните антикорупциски тела, Националното биро за борба против корупцијата (НАБУ) и Специјалното обвинителство за борба против корупцијата (САПО). Зеленски истиот ден го потпиша законот.
Според новиот закон, генералниот обвинител – лице што е политички зависно од владата – го презема надзорот врз антикорупциските истраги – комплетен пресврт на систем што беше создаден токму за да биде независен од другите државни тела.
Во реалноста, ова значи дека кабинетот на Зеленски сега може да ја запре секоја истрага со еден телефонски повик.
Ова не е изолиран случај, туку дел од поширока акција против независните институции.
На денот пред гласањето беше извршена невиден бран рации во домовите на десетици вработени во НАБУ. Причините за претресите се движеа од обвиненија за трговија со дрога до сообраќајни несреќи од пред четири години. Според директорот на НАБУ, некои од претресите биле насилни. Еден украински медиум објави дека полицајците насилно ги отвориле очите на детектив на НАБУ за да го отклучат неговиот телефон со помош на препознавање на лице.
Законот беше донесен кратко време по кривичното гонење на најистакнатиот активист за борба против корупцијата во Украина, отворен критичар на Зеленски.
Сите овие дејствија ги спроведуваат тела под контрола на претседателот Зеленски – полицијата, обвинителството, парламентарното мнозинство. Нема сомнеж кој е одговорен.
Зеленски свесно одлучи да ги поткопа демократските институции на Украина со цел да ја зајакне сопствената моќ
Зошто сега? Нападнатите антикорупциски институции беа непријатност за политичката елита – и треба да бидат. Тие ги истражуваа членовите на партијата на Зеленски, блиски соработници на претседателот, а неодамна отворија и случај против неговиот личен пријател, тогашниот вицепремиер Олексиј Чернишов, под сомнение за нелегално стекнување земјиште. И други луѓе од кругот на претседателот исто така беа истражувани.
Со други зборови, тие го правеа токму она за што беа основани: независно ја истражуваа корупцијата на највисоко ниво.
Треба да се запомни дека антикорупциската инфраструктура на Украина беше воспоставена по Револуцијата Еуромајдан од 2013-2014 година. тоа беше една од победите на демократското, прозападно движење, кое го собори корумпираниот проруски претседател. Повеќе од 100 демонстранти беа убиени пред да победи револуцијата.
Потребни беа години за да се изгради независната антикорупциска инфраструктура во Украина – голем подвиг на младата демократија.
Сега, претседателот Зеленски сака да ја размонтира за да ги заштити своите соработници и да ја прошири својата моќ.
Фонот на војната му е совршен сојузник во ова. Под воена власт, нема избори, а што е поважно, нема масовни улични протести. Многумина од политички најактивните граѓани, бескомпромисни патриоти, се или на бојното поле или загинале. (Додека го пишуваме ова, во Киев штотуку почнаа првите антивладини протести од почетокот на војната – реакција од овој закон. Тие веројатно го одложија потпишувањето на законот за неколку часа.)
Сепак, можно е украинското раководство да се услови на начин што ќе ја заштити демократијата, но нема да ја поткопа одбраната на Украина од Русија.
Западот игра клучна улога во ова. И треба да почне да го користи тоа за да ја зачува демократијата во Украина.
Западните партнери – САД и ЕУ – со години беа клучната сила што ги притискаше колебливите украински функционери да спроведуваат реформи, меѓу другото и во антикорупцискиот и законодавниот сектор, користејќи ја како адут финансиската помош. Тоа беше едноставен договор: западната помош доаѓа за возврат на демократскиот напредок.
Но од почетокот на руската инвазија, притисокот за реформи се намали.
Приоритет стана непречената соработка со украинското раководство, дури и кога беше јасно дека реформите стагнираат. Прашањето за демократизацијата беше оставено „за подоцна“.
Оваа стратегија се покажа како грешка и предизвика опасно назадување.
Особено загрижувачка е рамнодушноста од САД. Администрацијата на претседателот Доналд Трамп не е склона да ги брани антикорупциските реформи и едвај ѝ обраќа внимание на Украина.
Некои во Киев јасно го протолкуваа ова како дозвола од Вашингтон.
Не е предоцна западните партнери да се вмешаат. Можно е украинското раководство да се услови на начин што ќе ја заштити демократијата, но нема да ја поткопа одбраната на Украина од Русија.
Помошта за одбраната на Украина не смее да биде условена – опстанокот на државата и нејзините бранители мора да остане приоритет. Но, на Западот ќе му биде тешко да им објасни на сопствените граѓани зошто ѝ помага на една земја што се откажува од демократијата. Истиот човек што ја претставува украинската борба против Русија не може да го претставува и уништувањето на украинската демократија.
Секој искрен поддржувач на Украина во западните влади сега мора да испрати јасна порака – дека ова враќање кон авторитарноста е забележано и дека нема да помине неказнето.
Ако нема таква реакција, нема причина да се верува дека уназадувањето ќе запре. Високиот антикорупциски суд може да биде следниот на ред.
А следните на менито? Независните украински медиуми.
Украинската демократија сè уште може да се спаси. Во мирно време, таа одговорност би била на граѓаните.
Но денес Украинците се борат – и умираат – за Европа и слободниот свет.
Дали Западот ќе им помогне?, прашува Киев индипендент.
