„Сега е поопасно во Киев отколку кога последен пат бев тука“, вели 68-годишникот. „И е поопасно колку што се приближувате до линијата на фронтот. Но во Украина има решителност, ние велиме: ‘ние сме тука, остануваме, ќе се бориме’“.
Иако е оптимист во врска со отпорноста на Украина, Плохи верува дека сме во момент на голема опасност на глобалната сцена, дури и поголема отколку во врвот на Кубанската ракетна криза. „Мислам дека денес сме во поопасен свет отколку што бевме во октомври 1962 година“, истакнува тој.
„Нуклеарен автопат без вклучени светла“
Во својата нова книга, „Нуклеарна доба“, Плохи ја следи историјата на нуклеарното оружје од почетоците до денес. Главната причина за денешната опасност ја гледа во ширењето на нуклеарните сили. „Денес сме во полоша ситуација затоа што има повеќе возачи на нуклеарниот автопат – и тие возат без вклучени светла“, живописно објаснува тој. Тој потсетува дека за време на кубанската криза, само САД, СССР, Велика Британија и Франција имале нуклеарен арсенал.
Оттогаш во тој клуб се приклучија Кина, Израел, Индија, Пакистан и Северна Кореја, а многу други се стремат кон истото. „Ако меѓународниот систем ја загуби својата сегашна рамнотежа и ако излезат од контрола глобалните и регионалните соперништва што го поттикнаа ширењето на нуклеарното оружје во последните децении, наскоро би можеле да видиме дури 40 дополнителни држави со нуклеарно оружје во светот, околу пет пати повеќе отколку што има денес“, предупредува Плоки.
Страв што го поттикнува конфликтот
По Кубанската ракетна криза, стравот од меѓусебно уништување ги поттикна САД и СССР да склучат серија договори за контрола на оружјето. Денес, тврди Плоки, стравот се врати, но сега делува како двигател на конфликтот.
„Со крајот на договорите за Студената војна и новата, нерегулирана трка во вооружување, стравот се врати, подготвен овој пат да поттикне трка во вооружување што во најдобар случај ќе биде колосално трошење пари и ресурси, а во најлош случај би можела да доведе до нуклеарен судир“, пишува тој во својата книга.
Како пример, тој го наведува ставот на Западот кон рускиот претседател Владимир Путин, чии закани со нуклеарно оружје, според Плохи, довеле до воздржаност на Западот и продолжување на војната во Украина. „Тоа е класично додворување. Се надевате дека ако го нахраните лавот, неговиот апетит ќе биде задоволен, но неговиот апетит всушност се зголемува.“
Меморандум од Будимпешта
Дел од проблемот, вели историчарот, лежи во Меморандумот од Будимпешта од 1994 година, со кој Украина се откажа од третиот најголем нуклеарен арсенал во светот во замена за безбедносни гаранции од САД, Велика Британија и Русија. „Тој се сметаше за апсолутна приказна за успех од гледна точка на неширењето“, вели Плохи.
„Но тој создаде безбедносен вакуум, отстранувајќи го оружјето за одвраќање од територијата на Украина и не го замени со никакво друго одвраќање.“ Тој тврди дека токму тоа му овозможило на Путин да изврши инвазија 28 години подоцна и дека „Меморандумот од Будимпешта бил одговорен за најголемата војна во Европа од 1945 година“.
Лекција за иднината
Војната во Украина, истакнува Плохи, испрати јасна порака до остатокот од светот. Режимите како Иран сега го сметаат нуклеарното оружје за најдобра гаранција за суверенитетот. „Ударот што оваа војна го зададе врз неширењето е огромен“, вели тој, додавајќи дека технолошките бариери за развој на бомба денес се ниски.
„Дури и помалите и сиромашни земји како Северна Кореја можат да стекнат бомба ако се решени да го сторат тоа“, вели тој. Сепак, тој верува дека борбата за неширење на нуклеарно оружје е „ранета, но не и мртва“, а нејзината иднина зависи од исходот на војната во Украина.
„Ако Западот е доволно обединет и САД – главната сила што ја принуди Украина да се откаже од своето нуклеарно оружје – на крајот најде начин да ја заштити Украина, тоа ќе биде многу поинаков крај и многу поинаква лекција за учење“, заклучува Плохи.
