И додека елегантната публика во Загреб аплаудираше на танцовите, драмските и оперските претстави како дел од соодветната програма за отворањето на новата сцена на тој „храм на хрватската култура“, во Сплит агресивната толпа, извикувајќи го усташкиот поздрав „За дом спремни“ и пцуејќи го „српското ѓубре“, ја спречи планираната културно-уметничка програма, ја растера публиката и ги принуди изведувачите, вклучително и оние од Нови Сад, да бараат безбедност бегајќи во автобусите.
Пред тоа, според сведоците, додека пред влезот во салата Градски котар, толпа облечена во црно, а некои и со маски на лицата, создала заканувачка сценографија, неколкумина од нив влегле во салата и ја растерале толпата со извици и закани дури и пред почетокот на настанот. Тие попат зборувале дека е Ден на сите светци, па таа манифестација ќе го оскверни споменот на ветераните и дека ова е чувствителен месец во кој се одбележуваат и комеморираат жртвите во Вуковар.
По „преговорите“ со напаѓачите, во кои се согласиле да им дозволат на луѓето мирно да ја напуштат салата, организаторите го откажале настанот, а гостите од Нови Сад се вратиле. Според организаторите, немало физички повреди, а полицијата, според нивните сопствени изјави, „спроведува истрага“.
Одговорноста е на врвот на државата
Во првата реакција вчера вечерта премиерот Андреј Пленковиќ напиша на својот профил на социјалната мрежа Икс дека „го осудува инцидентот на најсилен можен начин“ и очекува надлежните органи да ги гонат одговорните „што е можно поскоро“. „Ексклузивноста или која било форма на нетолеранција кон националните малцинства нема место во хрватското општество“, напиша премиерот.
И на денешната (4 ноември) вонредна прес-конференција, тој додаде дека станува збор за „непријатен инцидент“ во кој „очигледно учествувале членови на навивачката група“. Тој исто така кажа дека „уличниот закон нема место во Хрватска“ и дека таков чин нема никаква врска со заштитата на достоинството на војната и ветераните. Покрај тоа, Пленковиќ истакна дека неговата влада не толерира ревизионизам и усташство и дека ги отфрла таквите обвинувања.
Но, Весна Тершелиќ, раководителка на Документа – центар за соочување со минатото, токму во политичкото и општеството дејствување на некои највисоки претставници на државата ја гледа одговорноста за создавањето на климата која фаворизира ксенофобија и агресивна исклучивост.
„Мачно е да се гледа како просторот на слободата се стеснува во Хрватска. Вчерашниот напад е сериозно дополнително предупредување дека Хрватска не се соочила со минатото и дека во моментов институциите не се во состојба, а се прашувам дали сакаат, да го гарантираат просторот на слободата, слободата на изразување, креативноста, медиумската и научната слобода на сите што живеат во Република Хрватска“, изјави Тершелиќ за Дојче веле.
На сила е, како што додава, процес на релативизирање на минатото и усташките симболи, кој трае веќе долго време, „но овој последен период е најпроблематичниот период досега. И тука ја гледам директната одговорност на премиерот“.
Вртење на Хрватска надесно
Овој инцидент во Сплит, меѓутоа, не се појави од никаде. Јурица Павичиќ, новинар и писател од тој град, кој неодамна самиот беше цел на напади од десничарски критичари поради своите критички и либерални ставови, во разговор за Дојче веле истакнува дека инцидентот во Сплит е само парче од мозаикот на десничарската радикализација која се одвива особено интензивно во Хрватска од јули и концертот на Томпсон во Загреб.
„Имаше маса луѓе, а усташката и неонацистичката иконографија беше многу присутна. Пред таа маса потклекна дотогаш умерено конзервативната влада. Пленковиќ отиде да му се поклони на Томпсон пред концертот, четворица министри беа на концертот. Владејачката ХДЗ се обиде да го загради своето десно крило за да не изгуби гласови таму. И тука пожарот излезе од контрола“, вели Павичиќ.
Тој концерт беше еден вид почетен сигнал за екстремно десничарската позиција која се обидува целосно да доминира и во политичкиот и во општествениот живот. Во текот на летото имаше неколку – успешни и неуспешни – акции на здружението на ветерани за да се спречат културни фестивали кои им се идеолошки туѓи, на зградите каде што живеат истакнатите писатели Миљенко Јерговиќ и Јурица Павичиќ беа напишани закани и пароли на омраза, а пред неколку дена во Саборот (парламентот) беше организирана скандалозна ревизионистичка тркалезна маса на тема „Научен пристап кон истрагата за жртвите од Јасеновац“ организирана од десничарските партии Домино и Хрватските суверенисти. Основна теза е дека Јасеновац воопшто не бил логор на смртта, туку работен логор.
Според мислењето на Јурица Павичиќ веќе некое време се гледа јасно општествено поместување кон десно и помлада генерација која, како што вели тој, ја формирале крајно проблематични хрватски институции.
„Помал проблем се навивачите од трибините на стадионите или скинхедсите, а поголем проблем е што оваа атмосфера доминира во општествените столбови, од Матицата Хрватска, до Академијата на науките и уметностите, од Универзитетот до Државното обвинителство, вклучувајќи ја и Црквата, која во Хрватска е крајно ревизионистичка. Дел од таа слика се и ветеранските организации кои се претворија во лоша копија на СУБНОР од времето на доцниот социјализам, кога беше ретрограден кочничар на општеството“, смета Павичиќ.
Погрешната проценка на Пленковиќ
Притоа самиот премиер, додава Павичиќ, тој не е тој кој активно работи на афирмирање на таа атмосфера на нетолеранција и исклучивост. Неговата одговорност лежи пред сè во недејствувањето, во пасивноста. „Мислам дека лично нему тоа му е одвратно, но постои комбинација од опортунизам, кукавичлук и чувство дека целиот политички момент се поместил надесно“.
Тоа Пленковиќ и луѓето околу него ги наведува кон пасивност, што, според Павичиќ, е погрешна проценка: „Секаков вид десничарска популистичка револуција во Хрватска не може да биде комплетна без да го елиминира Пленковиќ како политички фактор. Тој самиот е симбол на сè она што тие го презираат, но не се однесува како да го разбира тоа, туку како да е закана за другите“.
До сега изразите на нетолеранција и исклучивост најчесто завршуваа со закани и заплашување, но агресијата и атмосферата на насилство лебдат во воздухот. Зборувајќи за можноста за директно насилство Павичиќ вели: „Да, можно е. Не би ме изненадило“.
