Барем ова е советот од Хрватска, последната земја што ја усвои единствената европска валута во 2023 година.
Илјадници Бугари излегоа на улиците откако Европската комисија го одобри влезот на Бугарија во валутната унија од следната година, наводно плашејќи се дека животот ќе стане значително поскап како резултат на тоа.
Откако Хрватска се приклучи на еврозоната, нејзината инфлација – навистина – беше нешто повисока отколку пред пристапувањето. Но, во голема мера, велат експертите, тоа одразува други позитивни случувања. Други економски индикатори сугерираат дека транзицијата била во голема мера успешна и дека претставува модел што Бугарија би можела да го следи.
Растот во Хрватска беше меѓу најсилните во Европската Унија минатата година – 3,8 отсто, поддржан од туристичкиот сектор, кој остана силен и покрај растечките индустриски проблеми во Европа. Невработеноста е на најниско ниво откако се води тековната статистичка серија (од 1996 година). Средствата од разни фондови на ЕУ продолжуваат редовно да пристигнуваат благодарение на тоа што владата си ја заврши домашната задача: рејтинг агенцијата Фич очекува Хрватска да ги повлече сите 4,5 милијарди евра предвидени во рамките на Инструментот за закрепнување и отпорност до средината на следната година. Можеби најважно е што платите се зголемија за повеќе од 30 отсто откако Хрватите ги заменија куните за евра.
Турбулентен влез во еврозоната
Хрватска и Бугарија, двете најсиромашни членки на ЕУ, официјално влегоа во чекалната за еврото истовремено во средината на 2020 година, одржувајќи ја инфлацијата на или дури и под просекот на еврозоната во поголемиот дел од претходната деценија.
Сепак, серија шокови што започнаа со пандемијата го променија сето тоа: инфлацијата се зголеми повеќе отколку во еврозоната, достигнувајќи врв од над 13 отсто во Хрватска и речиси 19 отсто во Бугарија, оставајќи ги потрошувачите во двете земји многу ранливи на ризикот од повторување на слични трендови.
Иако инфлацијата во Хрватска е сè уште меѓу највисоките во ЕУ, аналитичарите велат дека причините во голема мера не се поврзани со усвојувањето на еврото.
„Хрватска беше единствената земја што се приклучи на еврозоната во услови на сериозни инфлаторни притисоци“, вели Петар Сориќ од Економскиот факултет во Загреб, истакнувајќи дека инфлацијата во периодот 2022-2023 година била најлоша од 1990-тите, кога поранешна Југославија се распаѓаше.
Со оглед на ваквите услови на почетокот на процесот на усвојување на еврото, Сориќ вели дека на потрошувачите им било тешко точно да утврдат што ја движело инфлацијата – што довело до перцепција дека таа била многу повисока отколку што покажале официјалните податоци.
Но, стравувањата од зголемување на цените се делумно оправдани, вели Фран Галетиќ, исто така од Економскиот факултет во Загреб, посочувајќи го искуството на соседна Словенија, каде што цените се зголемија за девет отсто во рок од 18 месеци откако беше воведено еврото во јануари 2007 година.
„Иако официјалната политика испрати смирувачки пораки дека ова нема да се случи, многумина се сеќаваа како изгледаше тогаш“, рече Галетиќ. За да ја смири јавноста, хрватската влада ги принуди супермаркетите да ги прикажуваат цените во двете валути четири месеци пред еврото да ја замени куната во 2023 година, и уште една година потоа.
Дури и тоа не ги спречи опортунистичките трговци да ги искористат потрошувачите. Многумина ги зголемија цените пред да стапи во сила правилото, за да можат да тврдат дека не ги зголемиле во периодот на двојно пријавување на цените, вели Галетиќ. Потрошувачките цени пораснаа значително побрзо во текот на 18-те месеци околу усвојувањето на еврото отколку во остатокот од еврозоната.
Бугарија планира да воведе слична политика почнувајќи од јули и ќе мора да учи од искуството на Хрватска.
И незадоволството во врска со тој период продолжува: претходно оваа година, Хрватите ги бојкотираа супермаркетите во знак на протест против зголемувањето на цените, принудувајќи ја владата да продолжи серија мерки за контрола на цените воведени за некои основни производи во 2022 и 2023 година.
„Владата ги презентираше овие пакети како дел од одговорот на енергетската криза, но бидејќи тие делумно се совпаднаа со транзицијата кон еврото, потрошувачите веројатно ги перцепираа до одреден степен како заштита од инфлацијата во еврото“, вели Сориќ.
Бугарија, додаде тој, сега е во подобра позиција бидејќи има многу помирна инфлаторна ситуација од Хрватска во 2023 година. „Во оваа смисла, ќе биде многу полесно да се следат промените на цените и да се казнуваат нефер трговските практики“.
Постојат и други двигатели на инфлацијата кои е потешко да се припишат на еврото, дури и индиректно. Да го земеме сезонскиот туризам, кој сочинува околу една петтина од БДП на Хрватска: откако Европејците повторно беа слободни да патуваат по пандемијата, туризмот стана најдинамичниот дел од економијата. Во изминатите три години, туристичките цени во Хрватска се зголемија за 50 проценти, значително повеќе отколку во Шпанија или Грција (15-20 проценти).
Предности на еврото
И покрај сè, експертите велат дека транзицијата кон заедничка валута носи многу повеќе придобивки отколку недостатоци. Ана Шабиќ, директорка на Одделот за европски прашања на Хрватската народна банка, го нарече усвојувањето на еврото во Хрватска „приказна за целосен успех“.
Хрватска се збогува со трошоците за конверзија на валута (што е голема заштеда за економијата и туристите), а премијата за ризик на земјата во споредба со Германија, мерена преку приносите на државните обврзници, практично исчезна.
Хрватската народна банка проценува дека земјата сега заштедува околу 160 милиони евра годишно само на трошоци за размена и трансакции.
„Хрватска ги почувствува сите очекувани придобивки од членството во еврозоната, и покрај фактот дека се приклучивме во многу предизвикувачки времиња“, вели Сабиќ. Сепак, со суптилно предупредување до земјата која со години е сведок на бројни нефункционалности и скандали во работата на владата, таа нагласи дека „деталното и навремено планирање“, како и „јасната поделба на задачите и одговорностите меѓу вклучените институции, се од суштинско значење“.
