Доколку околностите во Србија беа нормални, Борис Којчиновиќ од Нови Сад денес ќе листаше водичи за постдипломски студии во странство. Наместо тоа, тој истовремено ја разгледува литературата за својата дипломска работа и списоците на волонтери за протестот.
Борис е едно од лицата на студентското движење кое, според неговите другари, ја разоткри очигледната вистина: дека корупцијата и систематската негрижа доведоа до уривање на бетонската стреа на железничката станица во Нови Сад на 1 ноември 2024 година, при што загинаа 16 лица.
„Луѓето сфатија дека нешто не функционира“
„Нашата победа е што луѓето сфатија дека нешто не функционира и дека ни треба праведно општество со институции што функционираат“, вели Којчиновиќ за Дојче веле.
Под слоганот „Вашите раце се крвави“ и црвените отпечатоци од дланки кои го преплавија и виртуелниот и физичкиот простор, движењето прерасна во мрежа на поддржувачи низ целата земја и дијаспората. Студентите, сакајќи нивниот повик за правда да биде слушнат што е можно повеќе, шетаа низ градовите, разговараа со луѓе и охрабруваа самоорганизирање – дури и контури на општ штрајк.
Во тој маратон тие ја завршија првата година: научија да планираат, да преговараат, да издржат – но не и да ја натераат владата да преземе одговорност. Владата, од друга страна, се обиде со сè да ги „омекне“ студентите со евтини станбени кредити, професорите со повисоки плати и да ги заплаши бунтовните граѓани со таргетирачки кампањи, физички напади и полициски интервенции. Обидите беа неуспешни.
„Тоа е рамнотежа на немоќ“, изјави претходно политикологот Зоран Стојиљковиќ. Таа проценка сè уште важи, додава Бојан Клачар, извршен директор на Центарот за слободни избори и демократија (ЦЕСИД). „Се наоѓаме во политичка криза која не е целосно решена и за која нема конечен епилог на повидок во блиска иднина“.
Изборите се најсилниот адут
Владејачката коалиција е поконсолидирана отколку пред шест месеци кога протестите кулминираа, но сè уште нема целосна контрола ниту старата доминација. „До крајот на април, СНС беше претежно во дефанзива. Денес таа ја одредува агендата“, вели Клачар.
Студентите исто така не се во подобра почетна позиција. Клачар вели дека движењето силно ја променило општествената клима, но не и политичките односи. „Ниту инфраструктурно, ниту програмски, ниту идеолошки, ниту на нивото на енергија кое постои во овој момент не се подготвени да го свртат процесот во своја корист. Значи, двата блока се во една игра на трпение и нерви и одреден вид исцрпеност“, додава Клачар.
Исходот што го сакаат студентите се избори – а тоа е класичен начин за решавање на ваквите политички кризи, вели Бојан Клачар. Владата ретко зборува за избори, српскиот претседател Александар Вучиќ најави избори за следната година, но не кажа точно кога. Клачар верува дека датумот на изборите е најсилниот адут на СНС бидејќи може да го избере времето и на тој начин да остане еден чекор пред противникот.
„На СНС најмногу му одговара изборите да се одржат за околу една година или малку подоцна“, вели Клачар. Дотогаш, владата би морала да понуди повеќе „добри вести“ и да ги реши акумулираните меѓународни проблеми – од санкции против српската нафтена индустрија до можни тешкотии во снабдувањето со гас. „Без решавање на тие прашања и обезбедување на стабилноста која ја претпочитаат гласачите на СНС, не сум сигурен дека партијата ќе биде целосно подготвена за изборите“.
Два услови
За студентите, од друга страна, два услови се клучни: одржување на висока протестна енергија и создавање атмосфера на референдум.
„Кога се создава атмосфера на референдум, тогаш некои недостатоци се ставаат во втор план. Имињата, луѓето кои се на списокот не се важни, темите не се важни, идеолошката позиција не е важна, односот ниту кон Косово, ниту кон Република Српска, ниту плановите за НИС, ниту плановите за европска интеграција не се важни“, објаснува Клачар.
Дел од јавноста верува дека атмосферата на „референдум“ бара соработка со опозицијата. Студентите тоа го отфрлаат – не (само) од „чистота“, туку и затоа што „значаен број студенти не веруваат во искрените намери на опозицијата“, вели Борис Којчиновиќ. Условни пријателства се можни, вели тој, од типот на трансфер на инфраструктура, но без губење на студентскиот идентитет.
„Некој може да каже дека ги ставаме во незавидна позиција сите луѓе кои се занимаваат со политика многу години и сакаат да постигнат нешто. Можам да ја разберам нивната незавидна позиција, но можам да ја разберам и повисоката цел која ја имаме во моментов“, вели Којчиновиќ.
Важна хомогенизација
Според некои анкети објавени од агенциите за истражување на јавното мислење, студентската листа има предност иако формално сè уште не постои. Бојан Клачар тврди дека единствената сигурна мерка е рејтингот на СНС, кој, вели тој, не паднал драматично. „Имаше хомогенизација на блоковите. Студентското движење ги охрабри луѓето против владата и ги направи видливи, но СНС ја фокусираше својата комуникација на одржување на постојната база, па затоа нејзината поддршка остана слична како и претходно“, вели тој.
Студентите засега не обрнуваат внимание на рејтинзите, туку работат „со полна пареа“ за да бидат подготвени за изборите. Паралелно со протестите, тие ја составуваат изборната инфраструктура – тимови, набљудувачи, програма. Нивниот список на кандидати е речиси готов – но е тајна. Поради дискрецијата во врска со името, тие добиваат и критики и аплауз. Некои бараат граѓаните веднаш да добијат конкретна понуда, додека други сметаат дека е поумно да се почека за да се избегне рано дискредитирање.
„Она што е студентското движење, тоа е и студентската листа – разновидна во однос на образованието, потеклото, па дури и политичките ориентации“, вели Којчиновиќ.
Загрижувачко свртување кон десно
Тој признава дека е загрижен што движењето се свртува кон десно. Верува дека ова е последица на длабоките проблеми во формалното образование и наративите кои се пласираат во медиумите.
„Мислам дека овие луѓе едноставно не го разбираат целиот контекст на сите настани и дека им беше наметнат. Мислам дека тоа одведе голем број луѓе од вистинскиот пат и ги манипулираше, но не мислам дека превагна на таа страна и дека е невозможно да се вратиме на основните принципи“, вели Којчиновиќ.
„Основните принципи“ веќе се артикулирани преку, како што го нарекуваат, програмскиот минимум со околу дваесет точки што студентското движење ќе ги преточи во својата програма.
„Идејата е да не размислуваме за тоа дали сме конзервативни или либерални, леви или десни, дали сме верници или не, туку дека сакаме нешто заедничко, а она што ни е заедничко е подобро праведно општество со функционални институции“, вели Борис.
„Одиме до крај“
Движењето почнува да ја одбележува годишнината од настанот што ги промени општествените и политичките околности во Србија. Студентите очекуваат дека околу 10.000 пешаци и 5.000 велосипедисти ќе пристигнат во Нови Сад во пресрет на 1 ноември, а дека уште десетици илјади граѓани ќе им се придружат на денот на митингот.
Владата ги обвинува дека подготвуваат насилство и најавува „одговор на државата“. Студентите реагираат единствено: насилството не е нивниот метод. „Тоа ќе биде достоинствен комеморативен собир со ексклузивен фокус на жртвите. Помина една година откако падна стреата, а никој не одговара – иако извештаите јасно укажуваат на корупција и вмешаност на делови од системот“, велат организаторите.
По тишината за жртвите, бучавата се враќа, сè додека не се исполнат барањата. „Ќе биде вака сè додека не се распишат избори каде што волјата на граѓаните нема да биде манипулирана, попречена и злоупотребена. Не гледам никаков друг можен исход“, заклучува Којчиновиќ.
