За помалку од една година, во Унгарија ќе се одржат избори. Владејачката партија Фидес ја започна својата кампања, фокусирана на Украина.
Унгарската државна пропаганда го промовира наративот дека пристапувањето на Украина во Европската Унија ќе ја уништи унгарската држава. Така Орбан, кој го блокира пристапот на Украина во ЕУ, е единствениот што може да ја „спаси“ Унгарија.
Сите одлуки за проширување на ЕУ, дури и техничките, бараат консензус. Ветото на Унгарија го спречи планираниот почеток на преговорите за пристапување, а Орбан може да ја блокира Украина колку што сака.
„План Б“ за Украина
Првите правни чекори според овој план веќе беа преземени минатата недела од Украина и ЕУ, иако двете страни претпочитаат да не зборуваат за тоа јавно.
Сепак, главниот дел од „Планот Б“, кој Брисел го нарекува „паралелни преговори“, допрва претстои. Веројатно нема да почне до август или септември, кога ќе бидат исцрпени сите напори за убедување на Орбан.
Овој план е далеку од совршен, а некои извори на Европската правда дури го нарекуваат опасен. На пример, нема гаранција дека преостанатите 26 земји членки на ЕУ ќе останат на страната на Украина откако Унгарија ќе биде изолирана.
Исто така, постои ризик Унгарија да покрене судска постапка против овој процес. Најважно од сè, „паралелните преговори“ нема да имаат исти правни импликации како стандардниот процес на пристапување. Поради ова, многу дипломати, и во Украина и во ЕУ, во моментов се скептични кон оваа идеја.
Сепак, ако Унгарија продолжи со ветото, овој „План Б“ би можел да стане неопходно резервно решение.
Европска правда разговарала со повеќе од десет претставници од ЕУ, на земјите членки и Украина, кои ги откриле деталите, предизвиците и предностите на „Планот Б“ на патот на Украина кон ЕУ.
Дали клучот е во рацете на Унгарија?
Шефицата за европска надворешна политика, Каја Калас, го посети украинскиот град Лавов на 9 мај. Одговарајќи на прашањето за Европска правда, таа призна дека ЕУ се подготвува за продолжување на унгарското вето и работи на план за негово заобиколување.
„ЕУ работи на План Б во случај Планот А да не успее, но нема да ги откривам деталите. Процесот е сè уште во тек“, кажа таа.
Ова е спротивно на официјалниот став на Брисел и неколку европски престолнини, каде што ставот е дека проширувањето на ЕУ се спроведува според принципот на едногласност и нема простор за компромис.
„Нема план Б за едногласноста“, цврсто изјави еден дипломат од една од клучните земји членки на ЕУ за Европска правда.
„Според договорите на ЕУ, преговорите за пристапување кон Европската Унија бараат јасна и недвосмислена поддршка од сите 27 земји членки на ЕУ за секој клучен чекор во процесот.“
„Може да се случат некои технички процеси или дискусии“, додава претставник на друга европска земја, „но од правна гледна точка, тие не значат ништо“.
Европската комисија бара начин да се заобиколи Унгарија, но верува дека може да го стори тоа без да го загрози авторитетот на земјите членки.
Според извори на „Европска правда“, идејата за „План Б“ потекнува од Генералниот директорат на Европската комисија за соседство и преговори за проширување.
На почетокот, Украина ја отфрли идејата бидејќи имаше сериозни недостатоци. Подоцна, на иницијатива на една од земјите членки на ЕУ, предлогот беше ревидиран. Моментално е во фаза на разгледување, но сè уште не е одобрен.
План за спасување на европската интеграција на Украина
„Планот Б“ може да се активира само кога на сите ќе им стане јасно дека Орбан нема да се повлече и ќе продолжи да го блокира патот на Украина кон ЕУ барем до унгарските избори во април 2026 година. Ако ова продолжи, ЕУ се наклонува кон одвојување на „пакетот“ на Украина и Молдавија и започнување преговори за пристапување само со Молдавија.
Причината за ова се парламентарните избори во Молдавија во септември. Доколку Молдавија остане блокирана, тоа би гарантирало пораз на владејачката партија ПАС, која ја изгради својата кампања врз ветувањето за брз пристап во ЕУ. Земјите од ЕУ се заинтересирани да ѝ помогнат на Молдавија да ја одржи прозападната влада.
Брз и решителен потег на Молдавија кон приклучување кон ЕУ, додека Украина останува блокирана, не само што би ги фрустрирал Украинците. Тоа би испратило порака дека „Брисел одлучил да ја остави Украина настрана“. Оваа приказна би била засилена од скептиците и руските пропагандисти. Ова дополнително би ги забавило реформите во Украина, па дури би можело да ги поништи некои од нив, што на крајот би го забавило процесот на пристапување на земјата уште повеќе.
Брисел разбира дека за да се спречат ваквите последици, мора да ѝ понуди на Украина некаков вид компензација. Така настанал „Планот Б“.
Идејата е да се искористи флексибилноста во рамките на правната рамка на ЕУ за да се овозможат сите можни технички и правни чекори без согласност на Унгарија. И во областите каде што е потребна едногласност, 26-те земји членки на ЕУ би воделе „паралелни преговори“ со Украина, идеално синхронизирани со преговорите на Молдавија, за да се одржи впечатокот дека земјите сè уште напредуваат како пакет.
Без Унгарија, формалните преговори за пристапување со Украина не можат да се отворат. Сепак, можно е да се даде официјална изјава потпишана од 26 земји членки на ЕУ, со која се потврдува дека Украина ги завршила подготвителните работи и дека целата ЕУ, освен Унгарија, е подготвена да води преговори со Киев за соодветните поглавја.
Водењето „паралелни преговори“ би ѝ овозможило на Украина да има план за реформски приоритети поддржан од ЕУ, дури и ако Унгарија не е вклучена, и да ги протурка тие реформи во парламентот.
Тоа би помогнало и во спротивставувањето на аргументите на евроскептиците.
Првите чекори во рамки на „План Б“
Важно е да се нагласи: овој план има сериозни недостатоци. Затоа, може да се спроведе само ако ветото на Орбан остане на сила и доведе до одвојување на Украина и Молдавија на преговарачкиот пат.
Сепак, подготвителните чекори за овој план веќе се започнати.
Овој месец, украинската влада одобри три „патокази“ кои опфаќаат владеење на правото, реформа на јавната администрација и функционирање на демократските институции. Документите беа испратени во Брисел и Варшава (бидејќи Полска моментално претседава со ЕУ). Молдавија ги презеде истите чекори.
Овој потег е спротивен на процедурите за проширување на ЕУ. Пред да го преземе овој чекор, Киев требаше да добие писмена покана од Советот на ЕУ со јасно дефинирани критериуми (ова беше постапката за сите други кандидати – на пример, Србија).
Унгарија го блокира овој повик веќе неколку месеци.
Затоа Киев се договори со Брисел: бидејќи не можеме да го надминеме унгарското вето, ќе се преправаме дека тоа не постои.
Со цел да се зајакне позицијата на Украина, Полска, како претседавач, потврди дека нема забелешка на таквото отстапување од постапката.
Полскиот министер за европски прашања, Адам Слапка, пристигна во Киев на 14 мај и јавно потврди дека „Украина е технички подготвена да го отвори првиот кластер“ и дека унгарското вето е единствената преостаната пречка.
Уште неколку фази можат да продолжат игнорирајќи го ставот на Орбан. На пример, Европската комисија планира да подготви Извештај за проценка на почетните критериуми. Но, сето ова е сè уште техничка и подготвителна работа.
Скриените ризици на „Планот Б“
Иако идејата за „паралелни преговори“ дојде од Европската комисија, сега многумина во Брисел ја дочекуваат со скептицизам, сметајќи дека идејата за преговори без Унгарија е премногу револуционерна.
Покрај тоа, ЕУ сè уште се обидува да го убеди Орбан дека на претстојниот самит на ЕУ на 26 и 27 јуни да ги одложи своите приговори. Ова значи дека сè уште има надеж за „План А“. Киев, исто така, се држи до таа надеж.
„Можноста за продолжување на преговорите со Украина со одобрение од 26, а не од 27 земји членки изгледа неубедливо“, објаснува дипломат на ЕУ од една од клучните земји членки. „Таквиот модел нема практична смисла. Потребна е едногласна поддршка.“
Доколку унгарската блокада продолжи, ЕУ најверојатно ќе мора да се врати на „Планот Б“. Едноставно нема други опции. Неправењето ништо и замрзнувањето на процесот на преговори со Украина сигурно не е најдобриот избор.
Еден од значајните проблеми е тоа што не е гарантирано дека „Планот Б“ ќе ја изолира Унгарија и дека преостанатите 26 земји едногласно ќе го поддржат Киев.
Спорот меѓу Украина и Унгарија не е единствен во Европа. Македонија, друга земја кандидат, е сè уште блокирана поради спор со Бугарија.
Дали Бугарија би била спремна да постави преседан и да го поткопа сопственото вето? Дали слични загрижености ќе се појават и во другите земји членки на ЕУ? Дали Австрија би се согласила на посебна постапка за Украина, а не за Македонија, која традиционално ја поддржува?
Друг, помал ризик е дека Унгарија речиси сигурно ќе ги оспори „паралелните преговори“ на суд. Сепак, Судот на правдата на ЕУ работи бавно, а одлуката донесена за неколку години може да биде предоцна, дури и ако судот утврди прекршување на правилата.
Третиот ризик е дека „Планот Б“ претпоставува дека режимот на Виктор Орбан на крајот ќе ја изгуби власта во Унгарија. Но, што ако тоа не се случи?
