Истражувачите претходно го открија најпрвиот познат пример на оган создаден од луѓе, кој се случил во источна Англија пред 400.000 години.
Новото откритие, во селото Барнхам, го поместува потеклото на човечкото создавање оган наназад за повеќе од 350.000 години — многу порано отколку што се мислеше.
Способноста да создава оган била моментот што го сменила животот на човекот. Таа му донела топлина кога и да посака и овозможила нашите предци да готват и да јадат месо, што го поттикнало растот на мозокот. Тоа значело дека веќе не сме само животни што се борат за опстанок — ни дало време да размислуваме, да измислуваме и да се развиеме во овој напреден вид што сме денес.
Тимот вели дека пронашле испечена земја заедно со првата каменодобна запалка — кремен што се удирал од карпа наречена пирит, познат и како „будалско злато“, за да се создаде искра, вели Би-би-си њуз, кои добиле ексклузивен пристап до овој праисториски локалитет.
Под крошните на Барнхамската шума лежи археолошко богатство, закопано неколку метри под земја, старо колку најдлабоката човечка предисторија.
Околу рабовите на една чистинка, испреплетените зелени гранки ја врамуваат сцената како завеса, како самата шума да открива едно одамна закопано поглавје од своето минато.
„Ова е местото каде што се случило“, со свечен тон вели проф. Ник Ештон од Британскиот музеј.
Земјениот под, издлабен во длабоки, степенести вдлабнатини од сурова земја и блед песок бил древно огниште во срцето на праисториска „општинска куќа“, околу која луѓето од раната камена доба се собирале пред стотици илјади години.
„Може да си замислите како првите луѓе се собирале околу централното огниште и почнувале да го развиваат првиот јазик“, вели тој.
Палеолитскиот локалитет Ист Фарм Барнхам лежи во напуштен рудник за глина, скриен во шумска област во Сафолк. Претходните ископувања откриле дека првите луѓе го посетувале местото, оставајќи зад себе многубројни камени артефакти.
Проф. Ештон покажува кон еден од нив: „Може да видите каде од топлината отскокнале мали делчиња од кремен“.
Колегата археолог, д-р Роб Дејвис од Британскиот музеј, го покажува откритието што ја зацврстило нивната хипотеза: парченца од минералот што засекогаш го променил светот — железен пирит, „будалско злато“. Тој и буквално и фигуративно запалил нова златна епоха во човечко просветлување.
Д-р Дејвис покажува како се создаваат искри кога пиритот се удира со кременска секира — доволно за да се запали огин кога ќе паднат искрите врз сува борина. Тоа била првата позната „запалка“. Едноставна технологија, но сосема трансформативна за иднината на човештвото.
Тимот спровел геолошки анализи што покажале колку е редок пиритот во ова подрачје. Древните луѓе морале да бараат далеку за да го пронајдат, зашто будалското злато за нив било најскапоцениот минерал на светот.
„Врската помеѓу пиритот, огништето и изгорените артефакти: тогаш сѐ се вклопи“, ведро вели д-р Дејвис.
Тимот од Британскиот музеј пронашол три пресудни траги во оваа научна детективска приказна, сите на истото место: огнот, загреани рачни секири и железен пирит што не припаѓал таму. Тоа беше првиот убедлив доказ дека огнот бил намерно создаден тука толку далеку во минатото, објаснува д-р Дејвис.
Кременско-пиритната запалка била изум што променил сѐ за нашите предци.
Од него потекнале низа физички и општествени напредоци, како што е можноста во нивното секојдневие да се вклучат готвењето и загревањето.
На локалитетот биле откриени и други камени артефакти, при што оние во една област биле особено интересни.
Приближно три четвртини од артефактите во таа област покажуваат знаци на интензивно загревање — пукање, црвенеење и спирално распаѓање — што укажува на постојана изложеност на оган.
Археолозите поминале денови составувајќи ги различните парчиња — секое со своја каталошка ознака.
Но археолозите имале потреба и од доказ за оган што пред стотици илјади години горел неколку часа и потоа згаснал.
И, неверојатно, во еден агол од една јама на локалитетот, токму тоа го пронашол проф. Ештон, кога се оддалечил од главното ископување за да седне под едно дрво.
„Ова е областа каде што го откривме овој загреан седимент, а може да кажеме дека е загреан затоа што нормално глината е жолтеникаво-портокалова, а ова беше јасно црвено“, вели тој.
Проф. Ештон укажува на клучниот доказ: тенок слој глина — единечен слој меѓу многуте во ѕидот на една од јамите.
Ова се слоеви древна глина — колку подлабоко се оди, толку постари се.
Овој слој го затвора жолтиот, песочен талог од езерските седименти под него, кои содржат остатоци од школки, мали ’рбетници и полен.
Но ова е важниот слој. Тој е ист како жолто-кафеавата глина веднаш под него, освен во едно нешто: малку е поцрвен.
Црвената боја потекнува од хематитот — минерал што се создава кога се загреваат седименти богати со железо.
Анализата покажува дека слојот бил изложен на неколку кратки, интензивни изблици на топлина — што одговара на мали огнови од дрва направени повеќепати на истото место, а не на природни шумски пожари.
Па така, изгледа дека еден жлеб издлабен во кредата од глечер се исполнил со вода и станал езерце. Со време езерцето постепено се исполнувало со седимент, и можеби илјадници години подоцна, кога почнало да пресушува, древната почва станала површината врз која луѓето граделе и ги палеле своите огнови.
Зошто е тоа важно?
Оган имало на Земјата уште откако првпат се појавил кислород во атмосферата пред повеќе од 400 милиони години. Постојат докази дека раните луѓе учеле да ги фаќаат, одржуваат и да ги користат природните шумски пожари уште пред 2 милиони години. Но способноста сами да го создадат била клучниот развој што ја забрзал нашата еволуција, според проф. Крис Стрингер од Природонаучниот музеј.
„Да се има нешто што може да ти даде оган кога и да ти треба и каде и да ти треба било од пресудна важност за луѓето што се движеле во местата како Британија пред 400.000 години — ги правело поадаптабилни, го проширувало спектарот на околини во кои можеле да преживеат и помогнало да се поттикне еволуцијата на општествената комплексност, растот на мозокот и веројатно дури и самиот јазик“.
Проф. Стрингер додава дека создавањето оган по желба било еден од главните двигатели на доблесниот и сѐ побрз еволутивен циклус.
„Со употребата на оган, целиот сет на еволутивни промени почнува да се испреплетува“, вели тој.
Способноста за готвење ја проширила човековата исхрана со повеќе корени, зеленчук и побезбедно месо.
Оваа зготвена храна е полесна за варење и го зголемува внесот на протеини, што за возврат помага човечкиот мозок да расте.
Со поголеми мозоци, луѓето можеле да се впуштаат во понапредно размислување и да развиваат сè покомплексни општествени односи.
Овие поголеми, покомплексни групи потоа можеле поефикасно да соработуваат во активности како лов.
Таквото засилено здружување — во комбинација со растечкиот капацитет на мозокот — најверојатно го движело развојот на еден покомплексен јазик.
Но кои биле тие луѓе? Една черепна коска од луѓето што живееле во Британија во тоа време покажува дека тие не биле од нашиот вид — туку различен вид човечко суштество.
„Формата на черепот, малите детали на него, сугерираат дека најверојатно се работи за многу ран неандерталец. Дури и пред 400.000 години, неандерталците веќе ја започнувале својата еволуција. Затоа мислиме дека огновите во Барнхам биле создадени од рани неандерталци“.
Истражувачкиот тим верува дека огништето во Барнхам е едно од многуте низ Европа во исто време. Но засега, тоа е првото место каде што може да се покаже дека луѓето навистина создавале оган, а не само дека ги одржувале природните пламени. Проф. Стрингер смета дека слична технологија веројатно постоела и на други локалитети и дека групите што чекореле преку копнениот премин меѓу Британија и остатокот од Европа го донеле тоа знаење со себе.
„Тие луѓе веројатно го донеле знаењето за правење оган. Да се има оган кога и да ти треба и каде и да ти треба било исклучително важно за нивната адаптација на британската околина“.
Нашиот вид, Хомо сапиенс, не пристигнал во Барнхам сѐ до 350.000 години по овие огнови. Кога точно нашиот вид првпат создал искри сѐ уште не се знае. Но експертите веруваат дека кога кој било човечки вид ќе развие некоја технологија, идејата се шири… па, како шумски пожар.
Ова откритие— објавено во списанието Нејчр — почнува една нова потрага по тоа на кои места други различни групи луѓе, вклучително и нашиот сопствен вид Хомо сапиенс, научиле да ја користат технологијата што нѐ направила инвентивни и иновативни какви што сме денес.
