Ако конечниот исход од војната беше условен од овие фактори, тогаш судбината на македонското национално движење во Грција, предводено од НОФ, во голема мера зависеше од односите меѓу државите од Источниот блок, особено од конфликтот што изби меѓу раководствата на СССР и СФРЈ. На почетокот на 1948 година, САД, Велика Британија и грчката влада беа цврсто решени да го окончаат граѓанскиот судир преку безусловна капитулација на ДАГ. Од друга страна, за Сталин во прв момент случувањата во Грција беа од стратешко значење, бидејќи му овозможуваа да го одвлече вниманието од настаните во Источна Европа и Граѓанската војна во Кина. Сепак, во завршната фаза на конфликтот, грчката граѓанска војна почна да претставува потенцијална закана за неговите интереси на Балканот, со можност од губење на влијанието и прелевање на конфликтот во државите под негова контрола во југозападното крило на Источниот блок. Веќе во февруари истата година, советскиот лидер јасно изразил став дека војната во Грција треба да заврши, оценувајќи дека КПГ нема изгледи за победа. Сепак, и покрај ваквата негова позиција, во септември 1948 година, за време на посетата на Захаријадис во Москва, тој му ветил значителна воена помош од Советскиот Сојуз. Покрај оваа непринципиелна и дволична политика на СССР кон КПГ, грчките комунисти беа вовлечени и во судирот внатре во самиот комунистички блок. Имено, Титовите амбиции за доминација на Балканот се сметаа за закана за интересите на Москва, што кулминираше со резолуцијата на Информбирото од 23 јуни 1948 година, со која беше осудено југословенското раководство. Захаријадис ја прифати Резолуцијата и застана на страната на СССР, со што Сталин ја искористи КПГ во судирот со Тито. Најголемиот удар од оваа пресметка го претрпе македонското национално движење во Грција, предводено од НОФ.
За разлика од Втората светска војна, кога КПГ ја распушти СНОФ, во овој период тоа не беше возможно, бидејќи НОФ се сметаше за неопходен фактор во понатамошната мобилизација на Македонците во редовите на ДАГ. Оттука, стратегијата на КПГ беше да воспостави целосна контрола врз македонската организација, искористувајќи го веќе постоечкиот раскол во неа, елиминирајќи го македонското национално раководство и заменувајќи го со лојални и дисциплинирани членови на Партијата. Судирот меѓу Митровски и Керамитчиев беше квалификуван како фракционерство, што КПГ го искористи за нивно отстранување од раководството на НОФ. Суштината на нивните несогласувања се засноваше на две фундаментални прашања: дали КПГ ги почитува договорените принципи за обединување и дали крајната цел на македонското национално движење треба да биде полна рамноправност во рамките на грчката држава (став на П. Митровски) или остварување на правото на самоопределување (став на М. Керамитчиев). Конфликтот кулминираше на Првиот пленум на НОФ, одржан на 8 август 1948 година, каде требаше да се усвои одлуката на Политбирото на ЦК на КПГ од 10 јули за разрешување на Митровски и Керамитчиев од раководните функции. На самиот пленум, на кој присуствуваа и претставници на КПГ, дојде до остра конфронтација меѓу поддржувачите на двајцата лидери. Митровски, застапувајќи ги ставовите на КПГ, ги обвини Керамитчиев, Павле Раковски, Вера Фотева, Илија Димовски – Гоце, Вангел Ајановски – Оче и други дека водат „националистичка политика“ и дека „нивните погледи се свртени кон Скопје, а не кон Атина“. Од друга страна, Митровски ја критикуваше КПГ дека не му посвети доволно внимание на НОФ и дека македонските кадри беа потценувани.
На крај, без формално гласање, за нови лидери на НОФ беа избрани Вангел Којчев и Ставре Кочев, со што КПГ ја стави Организацијата под своја целосна контрола. Ваквата политика на грчките комунисти имаше сериозни последици врз текот на Граѓанската војна, бидејќи сè повеќе го оддалечуваше македонското население од учеството во борбата, што резултираше со бројни дезертирања и масовно пребегнување на борци во НР Македонија.
Новата стратегија на КПГ кон македонското национално движење во Грција, по инсталирањето на лојалните кадри во раководството на НОФ, се темелеше на два клучни аспекти. Првиот беше целосно искористување на организацијата за мобилизација на материјалните и човечките ресурси на Македонците во пресудните битки против грчката војска во 1948 и 1949 година на планините Грамос и Вичо. Вториот аспект беше задоволување на Москва преку интегрирање во стратегијата и тактиката на Информбирото во конфронтацијата со Тито, при што „македонското прашање“ беше (зло)употребено како инструмент во оваа геополитичка игра. Во таа насока, по иницијатива на Захаријадис, на советувањето на Главниот одбор на НОФ, на кое учествуваа окружните и реонските секретари на НОФ, одржано на 4 и 5 октомври 1948 година, генералниот секретар на КПГ истакна дека за лошата состојба во НОФ не се виновни само Митровски и Керамитчиев, туку и многу членови на ЦК на КПГ кои погрешно го третираа македонското прашање. Од друга страна, тактички му беше дадена надеж на македонското население, а со цел негово искористување во крајната фаза од војната. Захаријадис изјави дека Македонците треба сами да се ослободат, дека не треба да чекаат да ги ослободат Грците, туку треба да се еманципираат, да го учат својот мајчин јазик и да ја развиваат својата национална свест, а наскоро ќе имаат и свој претставник во Привремената демократска влада. Тој исто така нагласи дека македонскиот народ има право на самоопределување и да се обедини со другите делови на Македонија во рамките на балканска федерација. Овој став беше потврден на Петтиот пленум на ЦК на КПГ одржан на 30-31 јануари 1949 година, кога партијата ја промени линијата од 1935 година и им го призна правото на Македонците на самоопределување. Три дена подоцна, на 3 февруари, во присуство на Захаријадис, беше одржан Вториот пленум на Централниот Совет на НОФ, на кој беше донесена резолуција што требаше да се усвои на следниот Конгрес на Организацијата. Во неа беше наведено дека НОФ „ќе го прокламира обединувањето на Македонија во една единствена, независна, рамноправна македонска држава во рамките на народнорепубликанската федерација на балканските народи“. Овој став беше во согласност со новата позиција на Захаријадис, но прашањето е дали оваа позиција беше искрена и реална од страна на КПГ во новонастанатите услови? Целта на Захаријадис беше да го оддели македонското национално движење од Скопје и Белград, што беше во согласност со плановите на Москва да му зададе удар во грб на Тито. Повикувањето на формирање на независна македонска држава беше против интересите на Југославија, која веќе сметала дека македонскиот народ има државотворен статус во рамките на новата федерација. Овој став го потврди и Керамитчиев, кој јавно пропагираше дека Егејска Македонија треба да се приклучи кон Вардарска Македонија. Во текот на следните месеци имаше неколку средби меѓу КПГ и КПЈ/КПМ, при што дојде до остри конфронтации околу новата позиција на грчкото комунистичко водство. КПГ и новото водство на НОФ, под контрола на Захаријадис, побараа од Скопје да не дава азил на македонските бегалци и дезертери од ДАГ, да ги врати сите бегалци и да помогне во мобилизацијата на македонската емиграција во Југославија. КПГ, од една страна, сакаше да го елиминира тврдото македонско крило во Организацијата, поврзано со КПМ, а од друга страна, претендираше Скопје да им помогне на ДАГ и да го втурне македонското население во сигурна смрт, со оглед на очигледниот воен пораз на комунистичкото движење во Грција. Овие разговори не доведоа до никаков резултат.
Последните чекори на Захаријадис во однос на „македонското прашање“ откриваат колку беа нереални и манипулативни, особено во крајната фаза од Граѓанската војна. Како резултат на противењето на грчката влада и САД во врска со неговите ставови по „македонското прашање“, од март 1949 година грчкиот комунистички лидер го напушти претходно прокламираното становиште за самоопределување на Македонците. Ова, сепак, не значеше подобрување на односите со КПЈ, бидејќи беше јасно дека КПГ се претвори во инструмент на информбировската кампања против официјален Белград. Истовремено, тешката економска и политичка ситуација во Југославија, која произлезе од резолуцијата на Информбирото, беше искористена од Лондон и Вашингтон за да го елиминираат влијанието на Југославија во Граѓанската војна во Грција. Во мај 1949 година, Тито им вети на Британците дека на политичките бегалци кои се наоѓаат во Југославија нема да им биде дозволено да се вратат во Грција и да продолжат со борбата, како и дека ќе престане испраќањето воена помош на ДАГ. По два месеца, на 10 јули, под притисок на САД и Велика Британија, Тито донесе одлука да ја затвори границата кон Грција.
Новата позиција на Захаријадис се открива и на Вториот конгрес на НОФ, одржан на 25-26 март 1949 година во преспанското село П’пли. Карактеристичен за овој конгрес беше фактот дека, наместо да се прокламира новата линија на КПГ за „независна македонска држава“, НОФ се ограничува на потврдување на целта за целосно самоопределување на Македонците по победата. Во оваа одлука беа вклучени детални историски референци за процесот на „формирање на македонската нација“, но без спомнување на „независна Македонија“. Паралелно со ова, не беше изоставена осудата на „предавниците“ во редовите на НОФ, што се однесуваше на лидерите на Организацијата кои се наоѓале во НР Македонија и кои не се согласуваа со политиката на КПГ во врска со „македонското прашање“.
Друг клучен момент од овој период се случува на 27 март, кога беше формирана Комунистичката Организација на Егејска Македонија (КОЕМ), која беше претставена како „организатор и водич на НОФ“ со „политичка, партиска и организациска автономија“, но истовремено како „дел од КПГ“. На основачкото собрание учествуваа 168 „комунистички претставници од Вториот конгрес на НОФ“, а целиот потфат беше претставен како надминување на „националните цели на НОФ“ и како придонес на Македонците во изградбата на социјалистичко, а подоцна и комунистичкото грчко општество. Во практиката, сепак, воените услови и нестабилноста не дозволија формирање на повеќе ќелии на новата организација. Најзначајниот потег на КОЕМ во нејзиниот краток живот од пет месеци беше потпишувањето на 20 јуни на осуда на двајца истакнати членови на НОФ, кои веќе беа преселени во Југославија. Тие беа обвинети за „агенти на големојугословенскиот шовинизам“ и организатори на „центар за раздор, предавство и дезертерство“ на штета на националната борба на македонскиот народ и на народнодемократската борба во Грција.
Манипулативниот однос на Захаријадис и безизлезната ситуација во која се наоѓаше при крајот на војната го принудија да продолжи да игра со судбината на Македонците. По неговата иницијатива, на 1 април 1949 година, на состанокот на Централниот совет на НОФ, П. Митровски повторно беше избран за лидер на организацијата, а беше одлучено и да се обнови НОМС. Два дена подоцна, на 3 април, Митровски беше внесен во Привремената влада како министер за снабдување, додека Којчев стана дел од Воениот совет на ДАГ. Сепак, како што забележува историчарката Лилјана Пановска, новиот курс на КПГ како инструмент на антијугословенската кампања на Информбирото не успеал. Пановска додава дека Македонците во Југославија не се спротивставија на Тито, а Југославија ги издржа сите притисоци од Москва. Покрај тоа, КПГ не успеа да ги привлече и врати суспендираните членови на НОФ кои се наоѓале во НР Македонија, ниту да ги убеди Македонците кои пребегаа и дезертираа во НР Македонија повторно да се приклучат на ДАГ. Крајот на Граѓанската војна и капитулацијата на ДАГ во август 1949 година ја потврдуваат тезата за краткотрајната и манипулативна употреба на паролата на КПГ за самоопределување. Оваа парола беше отповикана веќе на Шестиот пленум на ЦК на КПГ од 9 октомври 1949 година, кога беше прокламирана старо-новата парола за национална рамноправност. Во меѓувреме, наместо да ги признае своите стратешки грешки во поразот на ДАГ, Захаријадис целата вина ја префрлил на Југославија и НОФ, обвинувајќи ги за агенти на Титова Југославија и за блиски соработници на „монархофашистите“ и „империјалистите“. Како резултат на тоа, единаесетмина лидери на Организацијата, меѓу кои и Митровски, беа уапсени како титови агенти и префрлени во СССР, каде што им беше судено за „велепредавство“. На овој начин, македонското национално движење во Грција од периодот на Граѓанската војна беше уништено. Формално, македонските организации престанале да постојат со одлука на КПГ донесена во Полска во февруари 1951 година, а нивното дефинитивно расформирање се случи во април 1952 година.
(крај)
проф. д-р Димитар Љоровски
