Во своето обракагње за состојбата на Унијата во 2023 година, претседателката на Европската комисија фон дер Лаен потврди дека иднината на Западен Балкан лежи во EУ. Притоа, таа го повтори ветувањето на EУ дадено на историскиот самит во Солун пред дваесет години. Во тоа време, разорените југословенски војни штотуку завршија. Мегународните граници се променија со независноста на Црна Гора, а подоцна и на Косово. И бранот на прошируваіъе на EУ требаше да се случи, со приклучувагье на десет земји од Централна и Источна Европа во 2004 година, Бугарија и Романија во 2007 година и Хрватска во 2013 година. Движечката сила зад овој процес беше моќната визија за повторно обединуваіье на европскиот континент. Но и силна политичка волја во земјите од Централна, Источна и Југоисточна Европа да станат членки на европското семејство. Од слични причини, земјите од Западен Балкан беа исто толку мотивирани да влезат во EУ.
Сепак, по дваесет години, Западен Балкан cè уште не се приклучи на Европската Унија. Понекогаш дури се чини дека членството во EУ стана помалку атрактивно за регионот отколку пред две децении. Со оглед на тоа што светот и EУ се соочуваат со голем број кризи во изминатите две децении, апетитот на Унијата за прошируваіъе е намален. Истовремено, некои земји од Западен Балкан покажаа ограничена политичка волја да ги спроведат значајно потребните реформи на EУ, давајки им на скептиците за проширувањето во Унијата аргументи против нивната интеграција. Севкупно, процесот на проширувагье се одвиваше со побавно темпо и со помалку видливи и опипливи резултати од очекуваното, што доведе до разочарување и отуѓувагье од EУ. Унијата и Западен Балкан — намерно или ненамерно најдоа незадоволителен modus vivendi.
Прозорец на можсности за геостратегиско лроширување
Од руската агресивна војна против Украина, членството во EУ стана уште поатрактивна цел за земјите од источното партнерство – Украина, Молдавија и Грузија. Во исто време, земјите од Западен Балкан се соочуваат со невидени предизвици за нивната стабилност, како и со засилени надворешнополитички дилеми. Сепак, постои и зголемена свест за нов прозорец на можности за прошируваіъе, зголемувајќи ги очекувањата во однос на EУ.
Го поздравуваме тоа што EУ ceгa се приближува кон прошируваіъето од поголема геостратегиска и помалку бирократска перспектива од порано. Минатогодишната одлука за доделување кандидатски статус на Босна и Херцеговина беше заснована на стратешко разгледувањье. Сѐ повеќе се признава дека политиката за прошируваіъе е најмоќниот инструмент за стабилизација на EУ. Сепак, новиот, стратегиски пристал на EУ нема да ги ограничува стандардите за проширување. Целосното спроведуваіъе на реформите останува сѐ уште од суштинско значење.
Сегашната ситуација е можност и за Европската Унија и за Западен Балкан да покажат поголема стратегиска предвидливост, целосно да го вратат својот кредибилитет при проширувањето и да ја зајакнат меѓусебната доверба, од која некои бea изгубени со текот на годините.
Всушност, треба да се преземат неколку конкретни чекори без дополнително одлложување.
Прво, Европската унија мора да ги отвори преговорите за пристапуваіъе во EУ со Босна и Херцеговина до крајот на оваа година. Второ, Црна Гора мора да продолжи на својот реформски пат кон EУ кој зависи од формираіъето на новата влада во земјата. Трето, преговорите со Албанија и Северна Македонија треба да напредуваат. Во Северна Македонија, следните чекори зависат од способноста на земјата да ги донесе потребните уставни измени. Последниот случај е потсетник дека земјите-членки на EУ и земјите од Западен Балкан треба да играат одговорна улога и да се воздржат од вметнување билатерални проблем и и спорови, кои не се поврзани со процесот на пристапувагье.
За пocmeneнa, забрзона интеграција на Западен Балкан во EУ
На страната на EУ, дискусијата за потребните институционални и финансиски подготовки за интегрирагье на нови членки стекнува замав. Ова, сепак, не треба да претставува изговор за одложуваіъе на процесот на проширувагье за нашите партнери од Западен Балкан. Треба да започнеме со имплементација на постоечките предлози за да се забрза процесот на проширување ceгa.
Институциите на EУ треба да бидат повеке имагинативни во прилагодуваіъето на процесот на проширување на денешните потреби. Процесот треба да биде помалку сложен и повеќе ориентиран кон резултати. Mopa да го направиме поопипливо за граѓаните и да го поврземе реформскиот напредок со конкретни придобивки. Исто така, ние треба подинамично да се ангажираме со земјите од Западен Балкан за тие навистина да го почувствуваат отчукувањата на срцето на Брисел. Од јуни 2022 година, Европскиот совет има јасна задача да ја унапреди постепената интеграција веќе за време на процесот на проширување. Во јуни 2023 година, како „Пријатели на Западен Балкан“ заедно со нашите колеги од Чешка, Грција, Италија и Словачка, ги повикавме институциите на EУ да претстават јасна агенда за постепена и забрзана интеграција со конкретни чекори за спроведување до 2024 година и понатаму. Ова треба да се заснова на правична и ригорозна условеност и принципот на сопствените заслуги. Гледаме многу можности, од поканување на нашите колеги од Западен Балкан почесто во Советот за надворешни работи до отворање на дополнителни области на политиката како што се образованието, науката, транспортот или трговијата за нивно постепено вклучуваіъе.
Вистинската вредност на прошируваіъето на EУ лежи во неговата трансформативна способност: помагање на земјите да го подигнат животниот стандард за своите граѓани и создавање просперитетни средини каде младите ќе можат да ги исполнат своите соништа. Нашите партнери од Западен и Источен Балкан ја заслужуваат оваа можност, а граѓаните на EУ ќе имаат корист од поголема стабилност и просперитет надвор од сегашните граници на EУ. Проширувагьето на EУ не е една од многуте политички опции; тоа е геостратегискиот императив на денот.
