Пред нас е исправен напуштениот дом „Ранка Милановиќ“, чиј вистински назив е јавна установа за згрижување и воспитување деца и младинци. Но овде децата ниту се згрижени, ниту имаат воспитнообразовен процес, ниту пак објектот личи и го оправдува називот што го носи.
Ова место за сите оние што минуваат покрај него е депонија, но за овие луѓе е дом. Место каде што секојдневно се градат спомени покриени со темнина, мувла, студ и валкани кревети, но меѓу нив и понекоја детска насмевка, која како да му пркоси на сето тоа. На влезот од лево купишта вреќи полни со пластика од чија продажба живеат луѓето овде, од десно момче што води коњ. Сцената на момент ме враќа во стариот македонски филм „Џипси меџик“, па и на стиховите: „ Ех да имам ко што немам, да ти купам бел коњ, да ти купам кревет“…
По коњот, кучиња, големи, легнати на расфрланите душеци.
Зад искршените столбови на кои нема ограда ѕиркаат неколку детски очиња, кафени, зеленкасти… Им велам здраво, а тие ми враќаат со насмевка и ме прашуваат која сум. Им се претставуваме дека сме новинарска екипа што сака да снима и фотографира и да види каде живеат, а тие како од пушка ми враќаат : „Дојде да ни помогнеш да можеме да одиме во школо?“.
Низ глава ми пролетува мисла дека основното образование во нашата држава е задолжително и бесплатно, ама кому овде тоа го интересира, си велам, овде законите одамна не важат… Овие деца се толку искрени што од сѐ што немаат, прво на ум им дојде дека сакаат да одат на училиште.
Адријан, Зејнеп, Медина, Анџелина, Фатима… сите имаат иста желба, да седнат во училишните клупи, да бидат дел од детскиот џагор, да имаат ранец, тетратки, прибор, да знаат да читаат и да пишуваат, да си го напишат своето име… Но засега од сето ова имаат само желба.
На училиште не одат бидејќи немаат услови да се искапат, немаат чиста облека, немаат топла соба каде што можат да учат, немаат тоалет, и затоа што институциите не го решаваат овој проблем…
Побарав дали има некој возрасен во комплексот срушени објекти и тргнав да влезам, ме викнаа ми рекоа: „Дојди, дада, влези слободно. Многу е валкано овде, ама влези, ќе ти дадеме и варени клавчиња.“
На едно мало импровизирано ќумбенце во тенџере крчкаа пет клавчиња, а имаше исто толку и деца. Го продолживме разговорот дека тие се пет деца, а исто толку има и клавчиња, и дека има за секого по едно, а тие ми велат: „Овде немаме за јадење секогаш, ама кога имаме, делиме, ќе има и за тебе, ќе ти скршиме од нашето“.
Во целиот хаос што животот им го приредил, да го минуваат детството во сиромаштија и беда, во тој нивен свет, сиромаштијата не ја убила добрината.
Минувајќи покрај купиштата ѓубре од лево големиот стар објект го гледаме одблизу, а скалите млада жена ги брише со џогер. Откако се претставивме дека сме новинарска екипа, го фрли џогерот и како од пушка нѐ викна да се качиме на горните катови да видиме во што живеат, иако тоа се гледаше од самиот влез. Но не било така. Хоророт што допрва требаше да го видиме бил внатре.
Одиме полека низ темни ходници на чии ѕидови стојат пораки за љубови и имиња, се одѕиваат гласови, а по плочките низ ходникот трчаат боси дел од дечињата што ги сретнавме надвор, ама ете ги и други, има и нови, уште деца. Има стари машини за перење алишта, ама овде струја нема. Од една од просториите во кои има расфрлено шут и отпад се излева кафена течност, а една од возрасните ми вели да не влегувам таму, додека другите две жени инсистираат да влезам и да снимиме.
Реата што се чувствува ви навестува дека внатре има фекалии, и да, таа импровизирана просторија овие луѓе ја користат како тоалет. Фекалии на сите страни, само се трупаат, а децата влегуваат внатре и боси. На местото каде што треба да стои врата виси тенко шарено ќебе, а местото на прозорците зјае празно. Понатаму руинирана просторија, поделена на две и некогаш се користела како тоалет, ама се измивала. Денес овде внатре вода нема, има само фекалии.
Неподнослива е реата од овој хорор внатре, од каде што сакаме што побрзо да излеземе, ама па овие луѓе овде живеат. Боже, како ли живеат овде, си велам?
Педесетина семејства со деца од најразлична возраст, од 1 година па нагоре, се заглавени векови и векови наназад без основните услови за живот и под секое човечко достоинство. Речиси стотина луѓе во ова место се на раб на сиромаштија. Низ ходникот висат кабли, некаде залепени, некаде голи, висат, опасни, но на нив нема знак за опасност. Од нив преку бандерите за улично осветлување навечер на диво се пренесува струја и вклучува еден телевизор.
Овие дечиња ја чекаат првата искра, првата светилка од уличното осветлување, а тоа им дава знак дека може барем на момент да вклучат телевизор и да заборават на суровата реалност во која нема ништо од среќно детство.
Во овие простории, каде што одамна времето застанало, државата ја нема, а нивните животи остануваат невидливи како сенка заглавена меѓу бетон и кал.
И кога таман си помислуваш дека не може да биде полошо, пострашно, понехумано, пред нас претрчува огромен стаорец. Се потргна само нашата екипа, никој друг. Една од мајките, која има девет деца, вели дека и тие се станари без адреса на живеење, исто како луѓето овде.
„Имам 36 години и сакам да работам. Навистина сакам, ама немам услови. Еве гледате, ова ли е живот, ова овде е сѐ само не е живот. Имам девет деца, сите имаат документи, а ниту едно не оди на училиште. Немам каде да ги средам, да ги исперам… Сакам да живееме во чисто и јас и моите деца, да имам каде и што да им направам да јадат, да имаат услови да растат како што треба, ама нема. Одиме во социјално, таму ми велат што да ти правиме. Сега пред некое време беа да чистат овде, ни рекоа ќе ни најдат чаре, ама се чини дека сите откако ќе излезат од портата, нѐ забораваат.
И во Влада сум била, е вака неизбањати и јас и децата, за да им покажам дека немаме услови за живот. Не ме ни пуштија да влезам. Ние, бидејќи сме Роми и сме валкани, сме непожелни секаде. Вратите секаде ни се затворени, ние сме бездомници што сите ги гледаат и кои се срамат да излезат вакви валкани, ама државата нема ни очи, ни слух за нас. Ноќе немаме сон. Наместо да спиеме, ние ги чуваме децата да не ги изгризат стаорци. Дење ги пазиме децата да не се заразат во ѓубрето. Тие немаат играчки, си играат на ѓубрето, таму се кријат и си играат со што ќе најдат. Па и ние знаеме дека има зараза, среќа па не чува Господ да не фатиме нешто и ние и децата. Овде е полно зарази и бактерии, ама па каде да одиме, ај, каде? Тоа што фрлаат тие што имаат, тоа го јадеме ние. Тоа што останува по кантите, а продаваме и пластика“, вели со солзи во очите мајка, која во рацете го држи најмалото, едногодишно дете.
Додека таа плаче, а солзите ѝ се тркалаат по длабоките брчки на лицето, до неа стои братучетката, речиси на иста возраст, која има осум деца. Ја делат истата судбина. Двете како деца живееле на Кале како бездомници. Вели, цел живот сме по улиците. Се омажиле млади и десетина години живеат во руинираните објекти во кои ги затекнавме.
Додека зборувам со нив две, од една од вратите низ долгиот ходник излезе една повозрасна жена, која нѐ повика да влеземе во собата каде што таа живее со сопругот и децата. Во просторијата во која влеговме уште од врата нѐ удри топлина, но не онаа од хармонијата во домот. Гледаме темнина… а што уште видовме внатре ќе читате во второто продолжение, кое ќе биде објавено утре.
Продолжува…
Катерина Додевска
Фото: Роберт Атанасовски
Видео: Софија Додевска
