Владислав Бајац е еден од оние писатели што специфичноста на Балканот не ја гледаат како своја срамота. Без разлика на тоа што многумина гледаат на Балканот како на буре барут, Бајац смета дека овој простор е исклучително креативен, а во уметничка смисла, тло на кое се раѓаат идеи што не се ладни, идеи што ги инспирираат луѓето.
„Гледам како и ден денес реагираат луѓето на Запад, кои се помалку заситени од својата сопствена култура, со истрошеноста на идеи и енергии, а Балканот и понатаму е еден простор од каде што доаѓаат нови идеи, па тие идеи дури и се злоупотребуваат на Запад. Значи, злоупотреба на идеи постои, но неоколонијалниот пристап што Западот го има кон Балканот и во авторска смисла, и понатаму е присутен. Колку сум повозрасен, станувам сè поостар зборувајќи на Запад против таквите пристапи. Им велам да не го допуштаат тоа што Балканот не го заслужува, зашто писателите од овие простори се еднакво квалитетни и многу често и подобри од писателите од Западот. А Западот недоволно се обидува да претстави барем еден мал број писатели“, објаснува Владислав Бајац.
Демократско издаваштво
Кој беше кум на Геопоетика? И од каде тоа име?
Името го позајмивме од Меѓународниот институт за геопоетика, кој го основа Кенет Вајт. Всушност, како човек што многу го почитував, а потоа ми стана и пријател, тој ме наговори на тоа. Ме уверуваше дека треба да основаме издавачка куќа и во Србија, која ќе биде нешто слично на Геопоетика.
Книгата за многу луѓе сè уште е елитен поим. Ние токму од таа контрадикторност, да се биде елитен или не, ја направивме сликата за „Геопоетика“ поради строгите критериуми на видот на литература што се одбира да биде објавена, но и обидот да бидеме квалитетни.
Квалитетни се и преводите на книгите што ги објавувате. Важите за елитни издавачи. Всушност, шик е да се најде името на еден писател под знакот на „Геопоетика“.
Бидејќи ние работиме најмногу преводи, основно е дека тие мора да бидат добри преводи. Преведуваме исклучително книги од оригиналниот јазик, значи секој јазик е застапен меѓу книгите што ги објавивме и нема посредно преведување, од хебрејски до исландски. Изборот на добри преведувачи е важен, како што мора да бидат добри и сите во синџирот на тоа производство на книга, и лекторот, коректорот, уредникот, квалитетот на дизајнот и печатот. По тоа сме ние познати, а тоа не прави и посебни од другите. Токму тоа е тоа што вие го нарекувате шик, елитни издавачи. Но од друга страна, пак, контрадикторноста на приказната е во следново – некогаш зборувавме дека би било малку навредливо за публиката ако ние се издвојуваме како елитни, бидејќи целта на секоја книга е да дојде до што повеќе читатели. Ако тоа го сакате, не смеете тогаш да тврдите дека се работи за елитно, туку за демократско издаваштво.
Кои се вообичаените тиражи на една книга?
Зависи. Во Македонија се вообичаени тиражи од 500 примероци. И тука го имате тоа количество, но имате секако и поголема. Тиражите под 1.000 примероци се подразбираат како недопустливи. Сè нагоре зависи од издавачката куќа со која работите. Ние сме горди што ја научивме публиката да чита теоретски книги, да ги дуплираме вообичаените тиражи за Србија. Кредибилитетот што го изградивме по 18 години постоење ни дозволува да бидеме помалку вообразени, да веруваме во себе и да понудиме нешто што е потполно непознато на јавноста и тоа да биде со доверба прифатено, а во приличен број да биде и продадено.
Вашата прва објавена книга беше книга со песни. Голем успех имавте со книгата хаику песни за која добивте важни награди и во Јапонија. Чудно како повеќе не пишувате поезија?
Од мене сега изнудивте да кажам дека тајно пишувам поезија. Но веќе не ја објавувам. Дури ни во списанија.
Издавачка мафија постои
Може ли да се предвиди кој писател би станал еден од оние од светски глас?
Многу тешко е тоа да се предвиди. Но одлуката кој ќе стане писател секако постои. Јас знам тоа да го наречам издавачка мафија, издавачите од различни земји се договараат од еден добар писател да произведат познат писател! И самиот бев на раб тоа да го доживеам како писател, во 1993 година кога романот „Книга за бамбусот“ излезе во Париз, па бев подготвуван да станам писател кој ќе објавува во многу земји и имав веќе закажани турнеи. Но тоа што се случи во 90-тите години, ги спречија намерите, и одеднаш за Западот станав српски ѓавол. А мојата литературна кариера беше закочена.
Се занимавате со промоција на други писатели. Кога Вие седнувате да пишувате книга?
Неоколонијалниот пристап што Западот го има кон Балканот и во авторска смисла, и понатаму е присутен.
Јас не седнувам да пишувам книга додека не мислам дека имам нешто ново да кажам. Припаѓам во оној вид истражувачки писатели, многу време поминувам во архивите, на пат, човек сум од практика. Премногу време минувам во автомобил, не седам во кабинет, а од друга страна пак, се занимавам со издаваштво и ја водам оваа издавачка куќа, па многу време и енергија ми одзема оваа работа за другите писатели. Се занимавам со други писатели и морам да признаам дека сум горд поради тоа. Горд сум што не размислувам цел живот само на себе. Писателите се доволно суетни веќе сами по себе.
Гордер и Памук
Имаат ли посебни барања Вашите гости, познати писатели, кога ќе дојдат во Белград?
Тоа зависи од случај до случај. Некои луѓе се лесни, а некои се тешки за „одржување”. Постои голема трема кога доаѓа некој важен, и знаеме колку енергија тоа ни одзема. Не станува збор за тоа дека тој писател е некој тежок затоа што има преголеми барања, туку тоа е една трема во која вие треба да го одржите доброто ниво на гостопримство. Трето, морате тој човек да го сочувате од публиката, особено кога е многу позната личност. Кај нас гостуваше и Јустеин Гордер, кој е многу преведуван низ цел свет. Слични искуства имавме и со него како и со Орхан Памук. Нив публиката многу ги сака, и тогаш тоа е една чудна ситуација… Тоа обожавање, мистификација на карактерот. Но зад таа цела приказна знаеме какви се луѓето, Орхан е многу духовит, но „тежок” човек. Кога го застанавме во една книжарница во близина на излогот, на моето прашање – дали сакате тука да останеме подолго отколку што е договорено, или дали би се приближиле поблиску до излогот, тој одговори – па јас не сум проститутка да чекам кој ќе дојде. Одговорот беше духовит, но зборуваше за тоа до каде можете да одите и какво мислење некој има за себе. Додека Јустеин Гордер беше поотворен. Тој цели два и пол часа потпишуваше книги во таа иста книжарница, а откако видовме дека веќе не можеме да го издржиме тоа, зашто имавме и друг настан, Гордер по тој настан прифати уште два часа да потпишува книги. Едвај остана при свест колку енергија потроши за такво нешто. Од друга страна, пак, Орхан Памук покажува добра волја во нешто друго. Му реков дека се сеќавам какви цртежи правеше за Белград и дека постојано запишуваше некои детали, а до денес не знам што направи со нив, и тој без двоумење прифати во книгата што му ја подготвувавме да напише еден текст за Белград. Памук на друг начин има посветеност кон литературата. Изгледа тешко за „сервисирање“, ама ја обожава литературата, и сè што се однесува на самите книги е подготвен да го направи. А тоа што е малку приватно, тука станува условно речено неподнослив. Гордер е нешто друго. Тој е поотворен, но кон литературата поинаку се однесува.
Што е убаво за Вас?
Луѓето ми се најубави. Јас сум голем патник; секогаш зборуваме дека местата се убави, но без луѓето што живеат во тие места не би можеле да откриеме ништо. Луѓето се најубав извор на љубов, а без љубов нема ништо. Колку и да звучи патетично, љубовта е најсилната и најубава подвижна сила за какво било создавање и за каква било добрина во светот.
Јасмина Кантарџиева
