Зоран Љутков, министерот за култура и туризам, ја гледа културата не како систем од институции, туку како наративна сила, како симболички капитал, како нешто што може да ја преобликува позицијата на Македонија во регионот и пошироко. Се чини дека неговата визија оди подалеку од класичните административни политики: тој сака да ја реосмисли улогата на културната меморија, да го подигне статусот на гастрономијата, да ја отвори земјата кон нови форми на презентација, да ја преведе традицијата на современ јазик без да ја наруши нејзината автентичност.
Кога зборувате за културата како главен ресурс на државата, тоа звучи повеќе како филозофија отколку како политичка рамка. Што подразбира оваа „културна филозофија“ на државата?
– Културата не е украс на државата, туку нејзина суштина. Таа е колективната меморија што го обликува духот на народот. Кога велам дека културата е наш најсилен ресурс, мислам дека таа содржи нешто што не може да се купи, ниту да се симулира — автентичност, историска длабочина и духовна текстура. Оваа филозофија ја гледа културата како внатрешна енергија на нацијата, а не само како сектор за финансирање.
Во политичките системи често има разлика меѓу формалното наследство и живата култура. Како го разликувате и поврзувате тој однос во македонскиот контекст?
– Наследството е материјалната меморија — археологија, архитектура, артефакти. Живата култура е енергијата што се случува денес: уметниците, занаетчиите, современата сцена. Јас сметам дека тие не смеат да се одвојуваат, зашто само заедно создаваат континуитет. Археолошкиот простор не вреди ако не зборува со денешницата. Современата уметност не вреди ако нема корени.
Се чини дека во вашите настапи културниот туризам добива статус на национална стратегија. Што треба да значи тоа за Македонија?
– Треба да значи дека не се натпреваруваме со број на туристи, туку со длабочина на доживување. Културниот туризам е најодржливата форма на туризам затоа што создава долг престој, економски импакт и силно културно претставување. Кога туристот разбира каде дошол — тој останува, учествува и се враќа.
Во вашиот концепт, гастрономијата има речиси философска улога. Како може храната да стане дел од културниот идентитет на државата?
– Храната не е само вкус — таа е раскажување. Таа го носи духот на земјата, нејзините ритуали, сезоните, географијата. Во Македонија можете да вкусите историја. Кога гастрономијата ја поврзуваме со локалитет, со традиција или со приказна, тогаш таа станува културен јазик кој секој посетител го разбира без превод.
Коридорот Е75 го опишувате како „културно слепо место“ кое треба да стане централна туристичка артерија. Како ќе се случи тој трансфер од транзит во доживување?
– Прво, со видливост. Потоа, со понуда. И на крај, со интеграција на локалните културни ресурси. На десет минути од автопатот има археологија, винарии, манастири, музеи, природни локалитети. Нашата политика е да го поттикнеме патникот на едно едноставно: „застани и откриј“. Тоа го менува целиот модел на транзитот.
ЕКСПО 2027 во Белград ќе биде голема регионална сцена. Каков културен наратив би ја поставил Македонија како препознатлива?
– Не сакам презентација што личи на сувенирница. Сакам искуство. ЕКСПО е ретка можност да се претставиме преку атмосфера, звук, визуелност, симболика. Македонија треба да зборува преку чувство, не преку каталози. Најсилните култури во светот го прават токму тоа.
Доколку погледнеме кон 2028 година како културна проекција: како ја замислувате Македонија тогаш?
– Како земја што ја сменила сопствената самослика. Македонија која го модернизираше сопственото наследство, го дигитализираше својот пристап, создаде културни коридори, и изгради препознатлив културен бренд. Земја што не се оправдува за своето минато, туку го живее како сила.
П.Р.
