Актуелната криза со Српската нафтена индустрија (НИС) ги откри сите слабости што ги има Србија кон Русија и ги разби сите можни илузии за тоа зошто Србија со години одбива да воведе санкции кон Русија поради нејзината агресија против Украина, но во исто време отвори можност проевропските актери во Србија конечно, во време кога се воспоставуваат појасни вредносни линии на европскиот континент, да ја изберат „добрата страна“ и да го надоместат изгубеното.
Душан Спасојевиќ, вонреден професор на Факултетот за политички науки на Универзитетот во Белград, потсетува дека Србија се најде во овој проблем поради американските санкции против Русија. Но овојпат мора да реагира на некаков начин, иако досега избегнувала притисок поради невоведувањето санкции против Русија со балансирање на неколку фактори во надворешната политика.
„Фактот дека владата не реагира ни кажува за две работи – прво, колку владата се плаши од Москва и второ, колку е решена никогаш да не прави ништо, да не избира страна, туку дека повеќе сакаат да нè вовлечат во криза отколку барем малку да бидат дел од актуелниот конфликт“, истакна Спасојевиќ.
Претседателот на Република Србија, Александар Вучиќ, јавно призна дека Србија е зависна од Русија, и тоа не само во однос на енергијата, и дека во последните 13 години неговата влада работела против сопствените интереси, а во интерес на Русија. Тој прецизираше дека Србија направила сè за да не му создаде никакви проблеми на рускиот инвеститор.
Тој, исто така, призна дека Србија четирипати имала право на првенствено купување на НИС, без да го искористи, па дури им дала на Русите дополнителни 50 денови да го решат проблемот со НИС.
Спасојевиќ оценува дека на Александар Вучиќ „не треба да му се верува“, особено во оваа ситуација кога многу работи не ѝ се јасни ни на стручната јавност, и дека очигледно Вучиќ посакува пресврт како оној во случајот со Унгарија.
„Се најавува мировен договор меѓу Украина и Русија, а Вучиќ на тоа се надева, за промена на ситуацијата. Мислам дека кризата околу НИС ја користат за драматизирање и за да извлечат позитивни поени за себе, а што навистина ќе се случи, мислам дека никој не знае во овој момент“, истакнува Спасојевиќ.
Дури и фактот дека Србија има најскапо гориво во регионот, како и фактот дека не беше изграден гасоводот Јужен тек, за кој се дискутираше за време на продажбата на НИС, не беше доволно за Вучиќ да пресече и конечно да ги стави интересите на Србија пред руските интереси.
БИА не знае што прават „руските браќа“
Откривањето на руските паравоени кампови во Србија, што доведе до апсење на луѓе блиски до министерот Ненад Поповиќ, каде што биле обучувани странски државјани со цел да се мешаат на изборите во Молдавија, не беше доволно претседателот Вучиќ да упати поостри зборови кон Русија. Иако е општо познато дека е многу добро информиран за тоа што се пишува на социјалните мрежи, не можеше да каже дали руските безбедносни служби стојат зад тие кампови. Тој изјави дека кампот бил откриен врз основа на информации од приватни лица, а не информации од Безбедносно-разузнавачката агенција (БИА) или Министерството за внатрешни работи.
Ваквиот развој на настаните никого не изненади, особено кога ќе се сетиме дека до неодамна на чело на БИА беше Александар Вулин, носител на дури две руски одликувања. Со ова официјално се потврди сомневањето дека БИА не се занимава со реални закани за уставниот поредок на Србија, туку дека е продолжена рака на ФСБ, која ги протерува руските антивоени активисти и му доставува извештаи на Путин за нивните активности во Србија.
Негативен извештај на ЕУ, најкритичен досега
Понижувањето кон Русија е уште повпечатливо кога ќе се сетиме како Вучиќ користеше „недипломатски речник“ за да им се обрати на членовите на Европскиот парламент, нарекувајќи ги „ѓубриња“, „европски ѓубриња“ и „патолошки лажговци“.
Таквото однесување во голема мера го предизвика најкритичниот извештај на Европската комисија за напредокот на Србија во процесот на пристапување во ЕУ за 2025 година.
Меѓу другото, во оценката за Поглавјето 30 (Надворешни работи), се наведува дека е потребно Србија „да продолжи да ги интензивира напорите во борбата против заобиколувањето на санкциите“ кон Русија.
За Поглавјето 31 (Надворешна, безбедносна и одбранбена политика), се наведува дека Србија треба, како приоритет, да „вложи дополнителни напори“ со цел дополнително да ја усогласи својата надворешна политика со Заедничката безбедносна и одбранбена политика на ЕУ.
„На 24 октомври 2025 година, усогласеноста со Заедничката безбедносна и одбранбена политика изнесуваше 63 % (во споредба со 59 % во 2024 година) и се зголеми во последните недели откако Србија ретроактивно се придржуваше до неколку одлуки на Советот и изјави на ЕУ, вклучително и некои одлуки во кои се наведени руски државјани и изјави во кои се осудуваат постапките на Русија.“
„Србија не се согласи со рестриктивните мерки на ЕУ против Русија, ниту со голем број други изјави и рестриктивни мерки на ЕУ во однос на Русија, Кина, Белорусија, Иран, Демократска Народна Република Кореја и дестабилизацијата на Република Молдавија“, се наведува во извештајот.
Дали Србија воопшто ќе влезе во ЕУ?
Душан Спасојевиќ потсетува дека Вучиќ јавно признал дека Србија е во состојба да им дозволи на Русите многу повеќе отколку што би ѝ дозволила на која било странска земја.
„Ова не значи дека нема други гестови или механизми со кои владата му се додворува на Западот, како што е продажба на оружје на Украина и слично, но јасно е дека Вучиќ сега се плаши да испрати каков било негативен сигнал до Москва, бидејќи веќе е под притисок од Западот за други работи и сега е во уште полоша ситуација“, истакнува тој. Сепак, Спасојевиќ не верува дека ова ќе биде доволно за Србија целосно да се откаже од европскиот пат.
„Можно е нешто да се случи, но треба да се случи уште многу пред да можеме да кажеме дека нешто фундаментално се променило“, верува тој.
Проблемот за Вучиќ и неговиот проруски електорат е фактот што Русија дури и не помислила да ѝ го продаде на Србија својот удел во нафтената компанија.
„Бидејќи се претставува како голем пријател на Русија и Москва и дека Путин го цени и почитува, уште потешко му е да ја објасни оваа ситуација каде што Русија има некаков простор за маневрирање да им помогне на граѓаните на Србија и да склучи договор за враќање на пазарот во одреден момент, но од некоја причина го избегнува тоа.“ Значи, сега тоа е проблем за владата, а малку е проблем и за руските интереси во Србија, но би рекол дека е прерано да се каже дека станува збор за некоја голема промена“, смета нашиот соговорник.
Тој додава дека проевропската опозиција и граѓанското општество би можеле да ја искористат оваа ситуација за поцврсто да се дефинираат кон ЕУ, особено затоа што студентите ја избегнуваат оваа тема, како и други теми од надворешната политика.
„Се чини дека навистина живееме во период кога на европскиот континент повторно се воспоставуваат некои појасни вредносни линии и би било добро Србија да ја избере добрата страна, демократската страна, и да ја искористи оваа можност да го надомести изгубеното“, истакна Спасојевиќ.
Далибор Ступар
