Кога денес се обидуваме да ги дефинираме магливите контури на идниот мултиполарен поредок, првата лекција што мора да се апсолвира е сурова, но есенцијална за секоја сериозна безбедносна анализа: интересите се иморални, а моќта е единствената валута која не девалвира.
Светот дефинитивно ја напушти бинарната логика на Студената војна. Веќе не гледаме во црно-бела шаховска табла каде доброто се бори против злото. Влегуваме во ера на „хроматска геополитика“, каде таблата е обоена со сите основни бои, а некогашните хегемони (црните и белите фигури) сега служат само за нијансирање. Во оваа нова, флуидна констелација, тежиштето се поместува кон т.н. „држави-балансери“ (Swing States) – регионални сили чија одлука на која страна ќе се приклонат ќе ја дефинира глобалната траекторија.
Во ваков судир, моралните лекции на Кантијанскиот идеализам и либералните институционални теории за „свет без граници“ се апсолутно бескорисни пред лицето на офанзивниот реализам. Потезите на големата шаховска табла не ги влечат „добрите“ против „лошите“, туку оние со витални национални интереси. Затоа, наместо во утописките идеали на Брисел, одговорите треба да ги бараме во историските грешки и преседани – од Вестфалскиот мир (1648) кој го дефинираше суверенитетот, па сè до предвечерието на Големата војна (1914), кое нѐ учи колку лесно сојузничките автоматизми водат во катастрофа.
Американскиот прагматизам: Големата стратегија на „Клинот“
Зошто САД, и покрај целата реторика за „одбрана на демократијата“, всушност итаат да ја „замрзнат“ или завршат војната во Украина под новата администрација? Одговорот не лежи во ненадејниот наплив на хуманизам, туку во ладниот, пресметан геополитички калкулус. Вашингтон веројатно веќе ја оствари својата Grand Strategy цел: трајно забивање на клин помеѓу Европа (конкретно германската технологија) и Русија (руските ресурси).
Историскиот кошмар на англо-американската геополитика, уште од времето на адмиралот Алфред Тајер Механ и сер Халфорд Макиндер, е потенцијалната синергија помеѓу европскиот капитал и руските неограничени ресурси. Таквата синергија би создала хегемон во „Светскиот остров“ (Евроазија) кој би го направил атлантскиот поморски сојуз ирелевантен. Со испровоцираната и пролонгирана војна во Украина, САД ефективно ја „саботираа“ оваа можност за наредните 50 години.
Ова е класична геополитичка реприза, или „обратен Кисинџер“. Во 70-те години, Вашингтон (преку пинг-понг дипломатијата) заби клин помеѓу СССР и Кина, тогаш изолирајќи ја Москва. Денес, истиот „иморален“ прагматизам диктира нови потези: Русија се турка во прегратките на Кина, но Европа е таа што останува изолирана, економски исцрпена и енергетски зависна од САД. Ова е крунски доказ дека во високата политика, сојузниците се само привремени сопатници на интересот. Европа беше жртвувана за да се спаси американската хегемонија.
Русија: Географски детерминизам и доктрината на асиметрија
Прашањето дали Русија ќе биде пол во идниот поредок често се банализира низ призмата на емоциите кон Путин. Но, руската релевантност се заснова на „тврди факти“ кои ја надминуваат дневната политика:
- Макиндеровиот „Heartland“: Русија географски го зазема срцето на Евроазискиот континент. Старата максима сè уште важи: „Кој владее со срцето на копното, диктира услови на периферијата (Rimland)“.
- Арктичкиот императив: Со топењето на мразот, северната морска рута станува „новиот Суец“. Русија е апсолутна доминантна сила на Арктикот – идниот центар на гравитација за трговија и ресурси на северната хемисфера. Тоа е контрола на идните текови на стоки.
- Екосистемска автаркија: Во свет кој се движи кон ресурсни војни, Русија е технолошки напредна држава со сопствен, самоодржлив екосистем. Таа може да преживее целосна изолација (храна, енергија, нуклеарна технологија, суровини), луксуз што Европа, сиромашна со ресурси, го нема.
- Мајсторство во асиметријата: Економскиот дисбаланс (многу БДП од колективниот Запад) ја принуди Москва да иновира преку „економија на војувањето“. Наместо да влегува во банкрот преку градба на флоти од носачи на авиони (алатка за проекција на моќ), таа разви „убијци на носачи“ – хиперсонични ракети (Циркон, Кинжал), напредни тивки подморници и непробојни ПВО/ПРО (A2/AD зони). Руската логика е брутално ефикасна: зошто да трошиш 15 милијарди за брод, кога можеш да го потопиш со ракета од 5 милиони? Истото го видовме со тактиките во Украина.
- Оската Москва-Њу Делхи: Континуитетот на сојузништвото со Индија е витален стратегиски осигурувач. Индија е единствената сила што може идеолошки и стратешки да ја балансира Кина во Азија. На Индија ѝ е потребна Русија за оружје и енергија, а на Русија ѝ е потребна Индија за да не стане вазал на Кина.
Линиите на фрактура: Тукидидовата стапица на Пацификот
И покрај нашиот европоцентричен поглед, вистинската тектонска битка на 21-от век се води на Пацификот. Единствените глобални системски ривали се САД и НР Кина. Ова ривалство, кое води кон неизбежната „Тукидидова стапица“ (судир меѓу силата во подем и силата во опаѓање), се одвива низ четири клучни домени:
- Поморска моќ vs. Копнена моќ: САД се обидуваат да го блокираат излезот на Кина кон отворениот Пацифик. Тука Тајван не е прашање на демократија, туку на чиста географија – тој е „затворачот“ на Првиот синџир на острови. Без Тајван, кинеската морнарица е заробена во плитко море; со Тајван, таа станува директна егзистенцијална закана за Гуам и Хаваи.
- Енергетска безбедност и „ дилемата Малака “: Кина е болно свесна за својата ранливост во теснецот Малака, кој лесно може да биде блокиран од американската морнарица. Затоа, руските нафтоводи и гасоводи од север се стратешки императив – тие ѝ даваат на Кина „стратешка длабочина“ и имунитет од поморска блокада.
- Технолошка супрематија: Битката не е само трговска, туку онтолошка. Кој ќе ги контролира микрочиповите и кој прв ќе стигне до Генеративна вештачка интелигенција (AGI) која сама ќе се корегира и унапредува, тој ќе ги пишува правилата на новиот свет.
- Астрополитика: Трката за контрола на вселената и етаблирање на бази на Месечината. Роботизацијата тука го решава проблемот на човечката фрагилност, претворајќи ја вселената во крајната стратешка височина (High Ground).
Европа: Трагедијата на изгубениот идентитет
Каде е Европа во оваа равенка? За жал, таа се потврдува како објект, а не субјект на меѓународното право. Иако ЕУ е најуспешниот мировен проект на либерализмот, нејзиниот спектакуларен неуспех да изгради „стратешка автономија“ ја прави исклучително ранлива.
Источноевропските држави (Полска, Балтикот), силно поддржани од САД, служат како „санитарен кордон“. Нивната улога, диктирана од Вашингтон, е да бидат тампон зона и физички ѕид што спречува какво било идно зближување на Берлин и Москва. Тие се, фигуративно, монета за поткусурување, заслепени од историскиот страв, несвесни дека служат на туѓи интереси кои ќе ги остават на цедило во првиот момент кога фокусот ќе се префрли на Пацификот.
Без создавање на федерализирани „Соединети Европски Држави“ со единствена, моќна армија и централизирана надворешна политика, Европа нема иднина како глобален играч. Земајќи ја предвид демографската катастрофа (стареењето наспроти виталниот глобален југ), на Стариот континент му се заканува да стане „стара демографска пита“.
Ако продолжи со оваа инерција, Европа ризикува да се трансформира во најубавиот и најскапиот Музеј на отворено на светот – луксузен туристички ресорт каде новите сили (од Азија и Глобалниот Југ) ќе доаѓаат да се восхитуваат на историјата на една цивилизација која знаела сè за човековите права, но заборавила сè за природата на моќта.
Во новиот свет, каде илузиите умираат, мораме, конечно, да ја прифатиме непријатната вистина: интересите се иморални, а историјата ги помни и почитува само оние што имале храброст и сила да ги заштитат, без разлика на цената. Сè друго е фуснота.
Проф. д-р Александар Иванов
