сабота, 26 јули 2025
Драган Симоновски

Објавено на

часот

Сподели

КОЛУМНА

Заробени во чекалницата на ЕУ: Кога идентитетот станува валута за пристапување

Од Скопје до Брисел, патот на Македонија кон Европската Унија е долг и трнлив, поплочен со ветувања, компромиси и, за жал, постојани пречки. Она што некогаш беше најголем успех на европската надворешна политика – проширувањето – денес се соочува со „замор“, а нашата земја е најболниот пример за тоа како овој замор се претвора во политички ќорсокак, каде идентитетот станува валута за пристапување.

Република Македонија аплицираше за членство во ЕУ во 2004 година, а кандидатски статус доби во 2005 година. Додека Хрватска, која подоцна стана кандидат, веќе е полноправна членка од 2013 година, ние сè уште сме „доста далеку“ од целта, иако преговорите формално беа отворени во 2022 година. Овој диспаритет не е случаен. Тој е симптом на длабоки проблеми во самата Унија, каде што „заморот од проширувањето“ – предизвикан од внатрешни кризи, економски грижи и промена на јавното мислење – ја забавува динамиката и ја зголемува условеноста.

Идентитетскиот ќорсокак: Кога историјата се суди во Брисел

Најболниот аспект на нашиот пат кон ЕУ е, без сомнение, спорот со Бугарија. Откако Грција го „крена“ ветото со Преспанскиот договор во 2018 година, со кој го сменивме името во Северна Македонија и го признавме македонскиот јазик во рамките на ОН, Бугарија стана новата пречка. Софија тврди дека македонскиот идентитет и јазик се историски и лингвистички бугарски, барајќи уставни и образовни реформи.

Кулминација на овој спор беше неодамнешната контрoверза во Европскиот парламент. Нацрт-извештајот за напредокот на Македонија првично содржеше референци за „македонски идентитет“ и „македонски јазик“. Но, под силен притисок и лобирање од бугарски европратеници, овие термини беа отстранети од конечниот извештај. Реакцијата од Скопје беше жестока. Премиерот Христијан Мицкоски го осуди отстранувањето како „талибански“ методи и директен „напад врз националниот идентитет“. Од друга страна, бугарските претставници го поздравија ова како „значајна геополитичка победа“, тврдејќи дека прашањата за идентитетот и јазикот се академски, а не политички.

Оваа фундаментална разлика во перцепциите ја нагласува длабочината на билатералниот ќорсокак. Клучниот услов од „францускиот предлог“ – кој го прифативме за да ги отвориме преговорите во 2022 година – е уставна измена за признавање на бугарското малцинство.

Новата влада на ВМРО-ДПМНЕ се противи на оваа измена под сегашните услови, барајќи признавањето да се случи дури при полноправно членство во ЕУ, стравувајќи од нови барања. Бугарското малцинство во Македонија, кое ја претставува „с’ржта“ на тој предлог, според последниот попис изнесува цели 0,19%. Ова ја продолжува неизвесноста и го засилува цинизмот кај граѓаните.

Двојни стандарди: Кога ЕУ не ги почитува сопствените вредности

ЕУ бара од земјите кандидати ригорозно почитување на малцинските права, што е клучен дел од Копенхашките критериуми. Сепак, парадоксално, самата Унија нема јасно дефиниран стандард за малцинствата во рамките на своето acquis, често потпирајќи се на други европски организации.

Уште повознемирувачки е фактот што некои земји-членки на ЕУ, како Грција и Бугарија, постојано не ги почитуваат пресудите на Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) во врска со малцинските права. Грција, на пример, со години одбива да регистрира здруженија со „македонски“ или „турски“ во нивното име, и покрај пресудите на ЕСЧП во случаи како Сидeропулос и други против Грција (за „Домот на македонската култура“) и Сагир и други против Грција (за „Културното здружение на турските жени од префектурата Ксанти“).

Слично, Бугарија не ја регистрира „Обединета македонска организација Илинден“, и покрај пресудата на ЕСЧП од 2001 година.

Оваа недоследност создава очигледни „двојни стандарди“. Како може ЕУ да бара од нас да ги почитуваме правата на малцинствата, кога нејзините сопствени членки не го прават тоа? Ова не само што го поткопува кредибилитетот на ЕУ, туку и поттикнува незадоволство и отпор кај земјите кандидати, кои се чувствуваат неправедно третирани.

Невидливите струи: Религијата и перцепциите

Покрај експлицитните политички пречки, постојат и посуптилни, социо-културни фактори кои придонесуваат за заморот од проширувањето. Во Европа се забележува „ревитализација на религијата“ и растечки акцент на „христијанските основи“ на континентот. Ова може да создаде тензии со аспирациите за поплуралистички модел. Западен Балкан, вклучувајќи ја и Република Македонија, има значителни муслимански заедници. Иако религијата не е официјален критериум за пристапување, растечкиот антимуслимански сентимент во некои земји-членки на ЕУ може индиректно да придонесе за „замор“ кон проширувањето кон земји со различен верски состав. Ова создава неискажана, но моќна културна бариера која ги влошува постојните политички и економски грижи.

Цената на застојот: Разочарување и геополитички ризици

Долготрајните одложувања имаат сериозни последици. Јавната поддршка за ЕУ во Македонија, иако сè уште висока, е ставена пред сериозен тест. Недостатокот на опиплив напредок, често поради причини кои не се поврзани со основните критериуми, го еродира кредибилитетот на ЕУ како доверлив партнер.

Понатаму, застојот носи значителни геополитички ризици. Разочарувањето создава вакуум што може да го искористат „странски малигни влијателни операции“, како што тоа ЕУ самата го нарекува, вклучувајќи ги и оние кои ги засилуваат наративите на Кремљ и проектот „Српски свет“. „Недовршената работа“ на ЕУ на Западен Балкан ја загрозува кревката регионална стабилност и „ја отвора вратата за разни политички, економски и безбедносни алтернативи“.

За Македонија, официјално, нема алтернатива за европската интеграција. Но, сегашниот „автопилот режим на проширување“ не може да продолжи. Цената на неактивноста на ЕУ не е само одложено пристапување, туку потенцијална загуба на стратешко влијание и зголемена нестабилност во критичен геополитички простор.

За да се излезе од овој ќорсокак, потребна е вистинска политичка волја од сите страни. ЕУ мора да ги реформира своите внатрешни процеси и да обезбеди доследност во примената на сопствените вредности. Македонија, пак, мора да продолжи со реформите, но и да најде домашен консензус за чувствителните прашања, за да не дозволи внатрешната политичка поделба да биде вечна пречка на патот кон европската иднина.

Драган Симоновски

Авторот е независен истражувач на политики

КОЛУМНИ

Слободан Мартиновиќ

Трансакциска вистина: Како медиумите под контрола на режимот во Србија стануваат...

Билјана Ванковска

Сте слушнале ли за Ш’иѕан?

Јове Кекеновски

Кафкијанство по македонски: кога правдата станува театар

Ристо Цицонков

Клима уредите треба правилно да се користат

Љубомир Кекеновски

Изгубениот дух на Европа

Светлана Јовановска

Како ЕУ се загуби во меѓународното право?

ПОСЛЕДНИ ВЕСТИ