После библиотека, ова кафеанче имаше најубава тишина, затоа што во него доаѓаа гости кои ништо не очекуваа, а и од нив ништо не се очекуваше. За разлика од сите други кафеани, каде што секој е жртва (или џелат) на својот агресивен соговорник, тука гостите разговараа само ако имаше потреба, а најчесто немаше. Доаѓаа напатени луѓе, маргиналци кои сакаа на раат да си го испијат пијалокот и да заборават барем за миг на сите свои светски проблеми. Најголемата возбуда беше кога понекогаш ретките гости се кладеа во пијачка, на која коцка шеќер ќе слета првата мува? Со класични маси покриени со чаршафи во црвенобели коцки, до вратата висок дрвен „чивилук”, на прозорците завеси од муслин, од таванот висат пропелери на вентилатор, на кој најчесто лежат оптегнати рој муви, а келнерот не го вклучува „заради промаја!“
Главниот адут на ваквите ретки места е што никој никаде не брза. Нарачуваш чкембе или телешка чорба во понеделник, а келнерот ти ја носи во среда. Готвачката токму тогаш тркнала до „На-Ма” („Народен магазин”) на распродажба на хулахопки, тенџериња и тави. Или, си нарачал дупли вињак, ама чекаш келнерот да го дореши наградниот крстозбор, познат како „мамутски”. Од друга страна, тоа беше едно од ретките места на светот каде што можеше да се пие „на рецка” или „вересија”. После светот неповратно се расипа и главна поговорка стана: „Нема џабе – ни код бабе!“
Таа 1968 година, дедо Господ нѝ прати една пролет која ги засени и најславните гоблени. Кога ќе се споредеа со неа, и најшарените сликовници изгледаа како обична намќорска графика. Небото над Скопје беше како грижливо исткаена мајчина прекривка за штотуку роденото бебе. Од дворовите се ширеа најразлични мириси, но свежо направениот мармалад од јагоди секогаш победуваше. Живеевме во сиромаштија, но бевме сопственици на најубавите насмевки во овој дел на светот, на кои не можеше да им наштети ниту недостатокот од неколку предни заби. И што е најважно, на секоја тезга на пазарите блескаше легендарниот „скопски јабучар”, патлиџан кој денес може да се најде само во меморијата на постарите скопјани, а во последно време ни таму.
И токму таа пролет и токму во „Починка”, Мијалче преку една другарка и закажа средба на Севда, со намера „да ѝ предлага”, а тоа во пракса значи дека ќе ја праша: „Дали сакаш да ми бидеш девојка?” Седи Мијалче дотеран како чешки турист во времето на Тодор Живков, лежерно шмрка вињак „Рубин” и не симнува поглед од влезната врата. Влезната врата за тие 3-4 саати се отвори неколку пати. Еднаш ветрот познат како „баба Марта” силно ја тресна, колку да потсети дека е рано да се откажеме од услугите на нашите џемпери. Втор пат, келнерот ја отвори за да му го олесни заминувањето на еден љубител на добрата капка, кој решил „да мења кафана”. Трет пат, спектакуларно влезе „старо купујем” но беше културно одбиен, со образложение дека кафеаната не е на продажба. Четвртиот и последен пат, вратата се отвори и во „Починка” влезе најбезнадежната осаменост на сите времиња и како катран се залепи на таванот, ѕидовите, подот и левиот џеб на кошулата на Мијалче.
Токму тогаш Мијалче го мавна на екс седмиот и го нарача осмиот вињак. Надвор пролетта цутеше како млада девојка, мирисот на првите багреми, колачиња со „прах” шеќер и топли воздишки летаа на сите страни, како глуварки… А внатре, во градите на Мијалче, во пределот што народот го нарекува „лажичка”, се насели една поларна грутка мраз. Мразот се зголемуваше, а Мијалче се смалуваше… После келнерот со асистенција на народната милиција, прогласи фајронт и наплати пет вињаци, а за три, Мијалче остана борчлија. Надвор, уште цела една вечност, Мијалче стоеше под бескрајното ѕвездено небо чекајќи ја Севда, додека јато гаврани во низок лет ја посраа неговата тазе „тарзан” фризура и карираното кошулче што го позајми од Ганза, специјално за оваа свечена прилика.
Менхетен е како сребрен „ролс-ројс”. Свежо ветре од реката Хадсон ги подига кратките фустанчиња на газлестите њујорчанки додека се врцкаат наоколу на ролерки, а музиката на Леонард Коен се тркала по шанкот на легендарниот хотел „Челзи”. Њу Јорк е секси град во буквална и во секоја друга смисла. Тука секој е славен и секој е анонимен. Во Њу Јорк нема што нема. Мајк постигна во животот сè што сакаше, дури и повеќе од тоа. Но, некоја јанѕа како ‘рѓа го јаскаше последниве години и секунди. Отпи уште една голтка од својот „блади Мери” и остави бакшиш со кој во Македонија можеше да се купи „фичо”. Излезе од хотелот „Челзи” како од енциклопедија, ја подигна раката на која блесна неговиот „ролекс” и во истиот миг таксито се закопа до неговите „прада” чевли што ги купи на аукција, наводно, сопственост на извесен Елвис Присли.
Кога таксистот го праша каде да вози, Мајк не можеше да му каже ниту една единствена адреса, иако ги користеше веќе дваесет долги години. Му рече да вози било каде, додека не се сети. Небото како црна јамболија го покри Њу Јорк и почна да паѓа оловен дожд, како во песните на Боб Дилан и книгите на Г.Г. Маркез, заедно. Њу Јорк ги има сите можни и неможни предности во однос на Скопје, но има една мана, не е Скопје! И додека таксито со часови се пробиваше низ оној потоп возејќи без адреса, Мајк почувствува како душата му пука по сите шавови, пред очите му се појави онаа иста пролет во Скопје, 1968 година и тогаш Мајк почна да плаче, силно и неутешно, како мало дете што се разбудило од лош сон и гледа дека го оставиле дома само. И кога се сети дека таа вечер во „Починка”, остана должен за три вињаци кај келнерот Цонка, реши да ги плати.
Денес е 22 Цутар, (март) 1988 година, Младенци. Цонка и Мајк (сега повторно Мијалче) го отвораат второто шише вињак. Во ќошето, две зурли и два тапани го рушат до темел западноевропскиот рационализам на Мијалче и малтерот на „Починка”. Специјално за оваа прилика, „Мајовци” како вулканска лавина растураат векови пред уморните нозе на Мијалче, со својата „Галичка ава”, „Бог да бие дебрани”, „Распукала Шар Планина…’’ И тогаш се случи вистинско чудо. На вратата се појави Севда, во невестински фустан од снежна чипка, со бидермаер и голема, како лебед шапка, под која блескаа нејзините тиркизни очи. Тогаш застана сѐ што е живо и што мрда.
Една тишина, како крлеж се закачи за целиот пејсаж насликан со камилица. Само едно заталкано ветре, како воздишка на гугутка, ги разбранува долгите коси на Севда. Мијалче успеа да направи само еден чекор. Срцето му експлодира како скопски „јабучар” фрлен од највисоката зграда во Њу Јорк. Ете така беше, жими мајка.
Што се случи после? Јато гаврани во низок лет ја посраа „Починка”, нејзината околина и нашава приказна.
Братислав Димитров
