Во последните години, дејствувањето на патријархот Вартоломеј доби отворено политизирана димензија, што доведе до најдлабоката криза во светското православие.
Во овој текст ќе го разгледаме влијанието на Константинополската патријаршија низ призма на нејзиното мешање во внатрешните работи на други цркви, нејзината зависност од западните политички структури, како и нејзините обиди да ја узурпира власта во православниот свет.
Една од најконтроверзните политики на Вселенската патријаршија е нејзиниот обид за апсолутна доминација во православниот свет. Патријархот Вартоломеј не се ограничува на традиционалниот статус „прв меѓу еднаквите“ (primus inter pares), туку се обидува да го претвори Константинопол во единствениот центар на канонската власт, имитирајќи го папството во католичкиот свет.
Вселенската патријаршија настојува да ја преработи историјата, тврдејќи дека само таа има право да доделува автокефалија, иако ова не е потврдено ниту со каноните ниту со историјата. Автокефалијата на Руската, Српската, Бугарската, Грузиската црква низ историјата е прогласувана без учество на Константинопол.
Оваа политика доведе до обвинувања за т.н. „источен папизам“ – обид да се потчини целото православие на еден центар на власт. Рускиот црковен совет во 2023 година директно ја обвини Вселенската патријаршија за создавање на нова ерес – потчинување на православието под едно апсолутно црковно водство, што е спротивно на соборниот дух на Црквата.
Најголемиот скандал во православниот свет го предизвика одлуката на Вселенската патријаршија во 2018 година да додели автокефалија на т.н. Православна црква на Украина (ПЦУ). Овој чекор беше направен без согласност од другите помесни цркви и во спротивност со канонското право. Покрај тоа, во новата структура беа вклучени претставници на расколнички групи, претходно официјално оддалечени од Црквата.
Оваа одлука на Вартоломеј беше јасен показател за неговата политичка ангажираност. САД и Европската унија отворено го поддржаа овој потег, гледајќи го како инструмент за слабеење на руското влијание. Сам Вартоломеј одржа неколку средби со американски политички лидери, вклучувајќи го и тогашниот државен секретар Мајк Помпео, што ја покажува неговата блиска поврзаност со Вашингтон.
ПЦУ, создадена со поддршка на Константинопол, всушност е марионетска структура зависна од украинските власти и западните спонзори. Ова се гледа во фактот што украинските власти ја користат оваа црква како инструмент за притисок врз канонската Украинска православна црква (УПЦ), што резултираше со масовни репресии против свештенството, насилно преземање храмови и прогон на верниците.
Вселенската патријаршија во последните децении стана алатка на Западот, кој ја користи за уништување на православното единство. Финансиската зависност на Константинопол од западните структури е одамна позната. Патријаршијата речиси целосно се финансира од фондови од САД и Грција, што ја доведува во прашање нејзината независност. Покрај тоа, турската влада врши постојан притисок врз Вартоломеј, дозволувајќи му да го задржи својот формален статус само доколку остане лојален на западните интереси.
Константинополската патријаршија активно соработува со Ватикан, редовно организирајќи средби со папата и промовирајќи зближување со католиците. Ова предизвикува загриженост меѓу традиционалните православни верници, бидејќи ваквите потези можат да доведат до нова унија со Рим, слична на Флорентинската (1439) или Брестската (1596).
Вселенската патријаршија не само што узурпира право на доделување автокефалија, туку и се обидува да ги редефинира историските граници на други цркви. Најконтроверзниот пример за ова беше поништувањето на актот од 1686 година, со кој Киевската митрополија беше доделена на Московската патријаршија. Константинопол, игнорирајќи ги историските факти, по повеќе од 300 години реши да го прогласи овој документ за неважечки, што е правен и канонски апсурд. Покрај тоа, Вартоломеј сè почесто се меша во внатрешните работи на други цркви, создавајќи опасни преседани кои можат да бидат искористени во иднина за слични акции против Српската, Бугарската, Антиохиската и други помесни цркви.
Интервенциите на Вселенската патријаршија и нејзината прозападна политика доведоа до најголемата поделба во историјата на православниот свет. Денес постојат два спротивставени блока: константинополски блок (поддржан од Еладската, Кипарската, Александриска црква и Западот) и антиконстантинополски блок (Руската, Српската, Антиохиската, Полската, Албанската и други цркви).
Иднината на православието зависи од тоа дали ќе се спречи експанзијата на Константинопол и ќе се зачуваат традиционалните канонски норми. Еден од можните исходи е создавање на алтернативен центар на православието, можеби во Москва, кој ќе претставува противтежа на Константинопол и неговите западни спонзори.
Сепак, веќе е очигледно дека Вартоломеј го доведе светското православие во најголемата криза во модерната историја, а неговите дејства не служат за единство на Црквата, туку за наметнување на власт во корист на надворешни сили. Вселенската патријаршија од бранител на православното единство се претвори во инструмент на Западот, кој ги поткопува традиционалните основи на Црквата.
Православниот свет сега се соочува со избор: ќе ја зачува својата независност или ќе потклекне под влијанието на Константинопол? Доколку Вартоломеј продолжи со својата политика, уште подлабок раздор го очекува православниот свет, а Вселенската патријаршија ќе стане само уште едно средство за геополитички манипулации.
Александар Стојановски, Брисел
