Албанците се меѓу најпроевропските народи на континентот, со стапки на поддршка за пристапување во ЕУ кои се движат меѓу 90 и 98% – што е исклучително достигнување, ако се земе предвид дека нивниот пат кон ЕУ започна во 2000 година и претрпе бројни застои. Во јуни 2022 година во Брисел, кога отворањето на поглавјата беше блокирано поради вето од Бугарија кон Северна Македонија – чиј пат беше поврзан со Тирана – Рама остро ја критикуваше ЕУ, нарекувајќи ја „срамота“.
„Жал ми е за нив. Се надевам дека ќе можеме да им помогнеме,“ изјави Рама. Тој ја изрази својата „длабока тага“ за ЕУ, велејќи дека духот на проширување е „расипан“.
Но, по официјалното отворање на преговорите подоцна истата година, и отворањето на првите поглавја во јануари 2025, политичката клима се смени. Дури и изјавите од Европската комисија добија поинаков тон.
За време на нејзината посета на Тирана во април 2025 година, високата претставничка на ЕУ Кaја Калас рече: „2030 е реална цел за влез во Европската Унија, ако сите ги преземеме неопходните чекори.“ Домашната задача за земјата вклучува владеење на правото и континуирани реформи, но таа беше јасна: „Иднината на Албанија е во Европската Унија.“
Оваа позитивна порака претставуваше голем контраст со минатите, често неефективни изјави, кои само повторуваа флоскули за „потенцијално“ и „идно“ членство без конкретни обврски.
Рама, кој е премиер веќе 12 години, го постави членството во ЕУ како централна тема на својата кампања. Во текот на изборната трка, низ целата земја можеа да се видат штабови и билборди со знамињата на ЕУ и Албанија испреплетени и со слоганот дека влезот во ЕУ е можен само со Еди.
Неговиот пат до четвртиот мандат – со што би станал најдолговечниот лидер во земјата од падот на комунизмот – изгледа сигурен.
Последните анкети на Barometri при Euronews Albania покажуваат дека 41,09% од граѓаните го сметаат за најсоодветен кандидат за премиер, во споредба со 24,3% за неговиот главен ривал, Сали Бериша. Исто така, 43,3% сметаат дека неговата Социјалистичка партија е соодветна за владеење, наспроти 25,5% за Демократската партија. Во однос на личната популарност, Рама има над 52% поддршка – околу 20 процентни поени повеќе од Бериша.
Во меѓувреме, дијаспората за првпат ќе гласа од странство, со над 250.000 регистрирани гласачи, од кои повеќе од 150.000 веќе пратиле глас по пошта. Внатрешни извори од партијата тврдат дека очекуваат околу 65% од гласовите од дијаспората, благодарение на добро организираните партиски структури во Италија и Грција, каде што живее поголемиот дел од дијаспората.
Иако постои можност за предизвик преку коалиција меѓу Бериша и неколку помали партии, најверојатно е дека Рама ќе продолжи да ја води земјата и во следниот мандат.
Кој е клучот на неговиот успех? Рама потекнува од уметничко семејство и од рана возраст се занимавал со сликање. Како тинејџер играл професионална кошарка, користејќи ја својата висина од 2 метра. Во раните 90-ти учествувал во антикомунистичкото движење, но по идеолошки несогласувања со колеги-студенти, се преселил во Франција за да ја продолжи својата уметничка кариера. Во 1998 година се вратил во Албанија и бил именуван за министер за култура.
Потоа три пати бил реизбран за градоначалник на Тирана, каде што се прослави со проекти за боење на фасадите со уметнички мурали и живописни бои. Стана познат и по својот неконвенционален моден стил и бунтовнички политички настап – нешта кои го следат до денес.
Неговото чувство за хумор, белите патики на меѓународни самити и способноста да не се сфаќа премногу сериозно му донесоа многу симпатизери во политиката, медиумите и пошироката јавност. Меѓу неговите пријатели се вбројуваат Џорџа Мелони, популарниот инфлуенсер на социјални медиуми „IShowSpeed“, поранешната оперативна директорка на OpenAI Мира Мурати и пејачката Дуа Липа. Често можеме да го видиме како прегрнува и шармира колеги – премиери, претседатели и претставници од Европската комисија – нешто невообичаено во здодевниот свет на дипломатијата.
Во кампањата му се придружија активисти, млади политичари и инфлуенсери. Предизборната песна „Të gjithë së bashku“ (Сите заедно) ја напиша и изведе Ноизи – најпопуларниот (и најконтроверзен) албански рапер.
Но дома, се соочува со критики и бројни предизвици. Градоначалникот на Тирана, Ерион Вељај – кого го сметаат за негова „десна рака“ и можен наследник – во мај 2025 се наоѓа во притвор под обвинение за перење пари и корупција. Многу негови министри, поранешни градоначалници и функционери се предмет на истраги или се веќе осудени за корупција. Неговиот поранешен заменик-премиер, Арбен Ахметај, е во бегство.
Некои го обвинуваат за врски со криминалот, автократски пристап и притисок врз судството, медиумите и институциите – нешто што тој остро го негира. И покрај тоа, Албанија бележи напредок во медиумската слобода – скокајќи 18 места на индексот на Reporters Without Borders, како и подобрувања во перцепцијата за корупција.
Воедно, земјата доживува туристички бум – зголемување од 30% во првите месеци на 2025 во споредба со претходната година. Нагоните на Рама за сензационалистички потези – како забраната на ТикТок, основањето на суверена држава на Бекташите или доделување остров на зетот на Трамп за луксузен ресорт – редовно го вметнуваат во насловните страници на светските медиуми.
Но, кога станува збор за сонот за ЕУ, не се сите убедени. Поранешниот преговарач за ЕУ, Зеф Мази, кој служеше меѓу 2020 и 2022 година, изјави дека отворањето поглавја е добро, но досега ниту едно не е затворено.
„Не ми е јасно од каде доаѓа реторичкиот ентузијазам за затворање на преговорите до 2027 или за добивање ЕУ пасоши. Колку и да сакам да гледам поинаква слика, ова изгледа повеќе како илузија отколку реалност,“ изјави за БИРН.
Од практичен аспект, затворањето на сите поглавја до 2027 за приклучување во 2030 изгледа како невозможна мисија. Иако Владата вети дека ќе користи вештачка интелигенција за усогласување на законодавството со ЕУ, области како безбедност на храна, земјоделство, управување со отпад и владеење на правото ќе бараат сериозен напор.
Но, често се користи аргументот дека многу членки на ЕУ – вклучувајќи ги Бугарија, Грција, Романија, па дури и Малта и Унгарија – не биле целосно подготвени при влезот и не ги исполнуваат сите стандарди дури и во денешно време.
Како што рече Рама во 2022: „Клучно е да се има функционални институции и да не се мами многу, како што правеа некои соседни држави во минатото.“ На прашањето кои се тие, Рама одговори: „Грција,“ предизвикувајќи дипломатска тензија со премиерот Мицотакис.
Зголемената политичка волја за проширување, особено во контекст на војната во Украина, неизвесноста во трансатлантските односи и руското влијание во Западен Балкан, значи дека иако логиката вели дека целите се тешко достижни, политичката енергија – и во Тирана и во Брисел – можеби ќе биде доволна тие да се остварат.
Алис Тејлор
