четврток, 1 мај 2025
Џефри Сакс

Објавено на

часот

Сподели

КОЛУМНА

Раѓањето на новиот меѓународен поредок

Мултиполарниот свет ќе се роди кога геополитичката тежина на Азија, Африка и Латинска Америка ќе се совпадне со нивната растечка економска тежина.
Фото: ЕПА

Пишувајќи во својата ќелија како политички затвореник во фашистичка Италија по Првата светска војна, филозофот Антонио Грамши славно рекол: „Кризата се состои токму во тоа што старото умира, а новото не може да се роди; во ова меѓуцарство се појавува голема разновидност на морбидни симптоми“. Еден век подоцна, ние сме во друго меѓуцарство, а морбидните симптоми се насекаде.  Поредокот предводен од САД заврши, но мултиполарниот свет сè уште не е роден. Најголем приоритет е да се роди нов мултилатерален поредок, кој може да го задржи мирот и патот кон одржлив развој.

Ние сме на крајот на долгиот бран човечка историја што почна со патувањата на Кристофер Колумбо и Васко де Гама пред повеќе од 500 години. Тие патувања иницираа повеќе од четири века европски империјализам, кој го достигна врвот со глобалната доминација на Британија од крајот на Наполеонските војни (1815) до избувнувањето на Првата светска војна (1914). По Втората светска војна, САД ја презедоа круната како нов хегемон во светот. Азија беше турната настрана во овој долг период. Според широко користените макроекономски проценки, Азија произведувала 65 отсто од светското производство во 1500 година, но до 1950 година тој удел се намалил на само 19 отсто (во споредба со 55 отсто од светското население).

Во 80-те години по Втората светска војна, Азија го врати своето место во глобалната економија. Јапонија го предводи патот со брзиот раст во 1950-тите и 1960-тите, проследено со четирите „азиски тигри“ (Хонг Конг, Сингапур, Тајван и Кореја) почнувајќи од 1960-тите и 1970-тите, а потоа од Кина, почнувајќи од околу 1980 година, и Индија почнувајќи од околу 1990 година. Од денес, Азија сочинува околу 50% од светската економија, според проценките на ММФ.

Мултиполарниот свет ќе се роди кога геополитичката тежина на Азија, Африка и Латинска Америка ќе се совпадне со нивната растечка економска тежина. Оваа потребна промена во геополитиката беше одложена бидејќи САД и Европа се држат до застарените прерогативи вградени во меѓународните институции и нивните застарени размислувања. Дури и денес, САД ги малтретираат Канада, Гренланд, Панама и другите во западната хемисфера и му се закануваат на остатокот од светот со еднострани царини и санкции, кои се грубо кршење на меѓународните правила.

Азија, Африка и Латинска Америка треба да се држат заедно за да го кренат својот колективен глас и своите гласови во ОН за да воведат нов и праведен меѓународен систем. Клучна институција што има потреба од реформи е Советот за безбедност на ОН, со оглед на неговата уникатна одговорност според Повелбата на ОН да го зачува мирот. Петте постојани членки на Советот за безбедност на ОН (П5) – Велика Британија, Кина, Франција, Русија и Соединетите Американски Држави – го одразуваат светот од 1945 година, а не од 2025 година. Нема постојани столчиња за Латинска Америка или Африка, а Азија има само едно постојано седиште од петте, и покрај тоа што е дом на речиси 60% од светската популација. Со текот на годините, многу нови потенцијални постојани членки на Советот за безбедност на ОН беа предложени, но постојните П5 цврсто се држат до својата привилегирана позиција.

Правилното преструктурирање на Советот за безбедност на ОН ќе биде фрустрирачко во годините што доаѓаат. Сепак, постои една клучна промена што е на дофат и која ќе му служи на целиот свет. Во секој случај, Индија неоспорно заслужува постојано место во Советот за безбедност на ОН. Со оглед на извонредното искуство на Индија во глобалната дипломатија, нејзиниот прием во Советот за безбедност на ОН, исто така, ќе го подигне еден клучен глас за светскиот мир и правда.

Според сите критериуми, Индија е голема сила. Индија е најнаселената земја во светот, откако ја престигна Кина во 2024 година. Индија е трета по големина економија во светот мерена според меѓународните цени (паритет на куповната моќ), со 17 трилиони долари, зад Кина (40 трилиони долари) и САД (30 трилиони долари) и пред сите други. Индија е најбрзо растечката голема економија во светот, со годишен раст од околу 6%. Индискиот БДП (ППП) најверојатно ќе го надмине оној на САД до средината на векот.  Индија е нуклеарно вооружена нација, иноватор на дигитална технологија и земја со водечка вселенска програма. Ниту една друга земја спомната како кандидат за постојан член на Советот за безбедност на ОН не е ни блиску до ингеренциите на Индија за тоа место.

Истото може да се каже и за дипломатската тежина на Индија.  Вештата дипломатија на Индија беше прикажана од врвното индиско раководство на Г-20 во 2023 година. Индија вешто изменаџира многу успешна Г20, и покрај горчливиот јаз во 2024 година меѓу Русија и земјите од НАТО. Не само што Индија постигна консензус на Г20; испиша историја, посакувајќи добредојде за Африканската унија во новото постојано членство во Г20.

Кина се колеба со поддршката за постојано седиште на Индија во Советот за безбедност на ОН, чувајќи ја својата уникатна позиција како единствена азиска сила во П5.  Сепак, виталните национални интереси на Кина ќе бидат добро опслужени и зајакнати со индиското искачување на постојано место во Советот за безбедност на ОН. Ова е особено случај со оглед на тоа што САД вложуваат најнов и злобен напор преку царини и санкции да го блокираат тешко заработениот пораст на Кина во економскиот просперитет и технолошката моќ.

Со поддршка за Индија за Советот за безбедност на ОН, Кина решително ќе утврди дека геополитиката се менува за да го одрази вистинскиот мултиполарен свет. Кина ќе добие азиски сојузник во Советот за безбедност на ОН, и ќе освои витален партнер во надминувањето на американскиот и европскиот отпор кон геополитичките промени. Ако Кина побара постојано членство на Индија во Советот за безбедност на ОН, Русија веднаш ќе се согласи, додека САД, Велика Британија и Франција исто така ќе гласаат за Индија.

Геополитичкиот бес на САД од последниве недели – напуштање на борбата против климатските промени, напаѓање на Целите за одржлив развој и наметнување еднострани царини во спротивност со основните правила на СТО – ги рефлектираат вистинските „морбидни симптоми“ на стариот поредок што изумира. Време е да се отвори пат за вистински мултиполарен и праведен меѓународен поредок.

Автор: Џефри Сакс

 

КОЛУМНИ

Љубомир Николовски

НБА МВП

Aмер Капетановиќ

Достоинство на работа во ерата на турбуленции

Рајко Пеколски

Сериски самоубиец

Билјана Ванковска

Златен јубилеј, сложена врска: 50 години од билатералните односи меѓу ЕУ...

Кристина Пота Радуловиќ

Како се „штимаме“ за лутина и повреденост?

Јове Кекеновски

Малодушноста на беровските локални власти

ПОСЛЕДНИ ВЕСТИ