Обидите на ЕУ да ја задуши слободата на говор преку контрола врз социјалните мрежи го демонстрираат токму тој идеолошки крах на либералната демократија врз која почива политичкиот систем на Унијата. Но, како да се разберат напорите на ЕУ да го ограничи слободното изразување во услови кога таа ја изгуби својата стратегиска насока, нејзината економија се наоѓа во постојана криза, а нејзината амбиција за глобално лидерство пропадна?
И правната, и алгоритамската цензура на ЕУ се типични лекови според „Теоријата за мртов коњ“ кои не можат да ги заштитат од критика политичките, економските и културните елити што се одвоени од реалноста, елити кои ги изневериле своите граѓани, им ги одзеле работните места и националниот идентитет, заменувајќи ги со евтина работна сила и послушност увезени од надвор од Европа.
„Теоријата за мртов коњ“ како метафора за цензурата на ЕУ
„Теоријата за мртов коњ“ е сатирична метафора која се користи за да опише ситуации во кои луѓето продолжуваат да вложуваат напори во очигледно пропаднат проект. Основната идеја е едноставна: кога ќе сфатиш дека „јаваш мртов коњ“, најдобрата стратегија е да се симнеш. Но наместо тоа, луѓето често применуваат апсурдни стратегии како:
- промена на средствата („набавување посилен камшик“);
- промена на водачот („нов јавач“);
- ребрендирање на проблемот;
- редефинирање на значењето на зборот „мртов“ („животно со ограничени способности“);
- обвинување надворешни фактори;
- „sunk cost“ заблуда (бидејќи веќе е вложено многу, откажувањето изгледа како загуба);
- оптимистичка пристрасност (убеденост дека успехот е зад аголот);
- страв од промени (претпочитање на познат неуспех пред непознат почеток);
- групно размислување (за да се избегне конфликт);
- симболична вредност (упорно продолжување заради „традиција“, „наследство“ или „принцип“).
Нереални претпоставки
Западниот пристап кон човековите права се темели на две главни претпоставки. Првата – пристапот на општествениот договор – тврди дека поединците се обдарени од својот Творец со одредени природни права. Иако поборниците тврдат дека овие вистини се „саморазбирливи“, тие се всушност метафизички претпоставки со апсолутистичко толкување на слободите, ограничени единствено од потребата да се заштити животот, слободата и приватната сопственост.
Втората традиција, развиена по Втората светска војна во Европа, смета дека Творецот ги обдарил луѓето со „човечко достоинство“ – израз кој може да значи сè за секого, но не дефинира ништо за никого. Овој термин станал „еластична“ формула која може да покрие какви било измислени права без филозофска основа. Гарантирањето човечко достоинство станува релативистички инструмент, со кој властите добиваат простор да цензурираат индивидуални слободи кога ги толкуваат како „повреда на достоинството“ на други.
Овие два пристапи кријат длабока тензија: првиот се темели на негативни слободи, просветителски индивидуализам со минимална улога на државата, додека вториот е нејасна, постојано менлива сенка каде државата и елитите ја дефинираат и гарантираат „човечката достојност“.
Јас ги оспорувам двете претпоставки: не постојат ниту вродени човекови слободи, ниту универзално човечко достоинство.
Нивната состојба во едно општество е резултат на рамнотежа помеѓу она што владејачките елити ќе им го препуштат на граѓаните и она што граѓаните ќе успеат да си го изборат. Ова е борба на моќ и интереси, во која човековите права постојано се шират или стеснуваат.
Демократијата како вредност или како политичка алатка
Еден од аргументите на поборниците за цензура на слободата на говор во ЕУ е дека демократијата е „делиберативен систем“ чија цел е да испорача политички производ. За да го постигне тоа, таа мора да го „исчисти“ патот до дебата од сите пречки, вклучително и непожелен говор. Овој отворен аргумент ја преместува дебатата од сферата на вредности во сферата на политички калкулации.
Признавањето дека „коњот на ЕУ е мртов“ би значело признание на системски неуспех: повик за реформи, враќање кон Европа на нациите, национален суверенитет, реиндустријализација, достоинство преку работа и национален идентитет, и крај на дискриминацијата против легитимното мнозинство, домородните Европејци кои со векови ја граделе западната цивилизација. Тоа би било и признавање дека не постои нешто како „говор на омраза“, туку само говор што власта го мрази.
Но, таквото признание би било капитулација. Затоа либералната унипартија во ЕУ продолжува со истите тактики, со надеж дека правните и алгоритамските ограничувања ќе го натераат „мртвиот коњ“ да трча. Нема.
Неуспехот на правната и технолошката цензура
Правната мрежа на ЕУ е премногу гломазна за да ги „улови“ сите дисиденти. Многумина веќе развија начини да ги надмудрат и законот и алгоритмите – некои цензурираат зборови, други измислуваат нови кодови, а трети отворено се судираат со властите. Како што предупредуваа критичарите на законите за „говор на омраза“, во Германија и Велика Британија тие веќе се користат за казнување на остри критики кон политичари или изнесување непријатни тврдења за „заштитените малцинства“.
Во некои земји на ЕУ, полицијата одбива да открие етничка или имиграциска припадност на криминалци. Наместо да признаат дека нивните неуспешни миграциски политики неповратно ја менуваат демографијата и културата, како и дека образованието произведува генерации кои ја мразат сопствената историја и традиција, либералната пропаганда се обидува да го замолчи секој што укажува на тоа. Ова нема врска со заштита на вредности, туку со заштита на моќта на елитите од сè погласниот народен отпор.
Наместо заклучок
Политичкиот систем на Европската Унија и нејзината идеолошка подлога – либералната демократија – се во длабока криза. Секако, еден политички систем може да ги користи своите моќ и богатство за да го одложи својот пад, но кај ЕУ сите знаци се очигледни.
Пред три децении, ЕУ беше сигурна во себе и подготвена за „битка на идеи“. Дури и ликови како Френсис Фукујама успеваа да убедат многумина дека либералната демократија е „крајот на историјата“. Неговите тврдења остареа брзо и грдо, оставајќи зад себе само закони за „говор на омраза“ и алгоритми кои се надеваат дека можат да ја цензурираат слободата.
Јас поминав 25 години од животот во најтоталитарниот режим – комунистичката диктатура на Народна Социјалистичка Република Албанија. Видов луѓе осудени на долги години затвор само затоа што кажале очигледна вистина: дека западниот капитализам е успешен, а албанскиот социјализам е неуспех. Видов луѓе уапсени затоа што се пожалиле дека нема зеленчук на пазарот. Како ученик, гледав како ги понижуваат луѓето на градски плоштад затоа што имале предолга коса или пошироки ногавици од дозволеното.
И покрај тој терор, луѓето сè уште ја изговараа вистината. Сè уште ја одложуваа посетата на берберот. Сè уште ги шиеја своите панталони по своја мера. На крајот, токму тој режим се сруши под сопствената тежина.
Илузорната надеж на ЕУ дека може да го продолжи својот век со „одбрана на човечкото достоинство“ преку одземање на достоинството што произлегува од слободниот говор е осудена на неуспех. Луѓето секогаш ќе зборуваат. Под какви било околности. Ниту една власт не може да го сузбие она што е вродено во човечката природа: непресушната потреба да се жали кога нешто не е во ред.
Ридван Пешкопија
