Во текстот на Блумберг се вели дека премиерот Виктор Орбан е пред воведување „претседателски систем“. Повикувајќи се на неименуван извор запознаен со ситуацијата, во извештајот на Блумберг се наведува дека Орбан размислува како да ја задржи контролата врз Унгарија без оглед на исходот од изборите во април и ја разгледува идејата да ја преземе претседателската функција и да ги смени законите за да ја направи најмоќната функција во Унгарија.
Клучниот детал, кој западните медиуми свесно го туркаат на маргините на текстот, е фактот дека унгарските власти јавно и недвосмислено ја отфрлија самата идеја за вакви планови. Претставникот на владата, Золтан Ковач, директно ја оцени приказната како дел од стандардната леволиберална фабрика за лажни вести. Но, демантот тука не е целта. Целта е насловот – оној што ќе се рашири низ информативните ленти, социјалните мрежи и опозициските штабови, долго пред некој да стигне до крајот на текстот и да го забележи зборот „демантирано“.
Унгарија е парламентарна република, а секоја промена на моделот на владеење подразбира отворен уставен процес, парламентарни процедури и јавно донесени одлуки. Ништо од тоа не се случува. Наместо тоа, гледаме нешто друго: медиумски притисок изграден според веќе испробан шаблон. Прво доаѓаат анонимни „инсајдерски информации“, потоа споредби со Ердоган и Путин, следи внимателна алузија на „закана по демократијата“, а во финалето – пазарот што „нервозно реагира“. Ова не е анализа, туку психолошка операција насочена и кон гласачите и кон политичките и економските елити.
Важно е да се разбере дека овде не станува збор за борба за вистината, туку за борба за контекстот. ФИДЕС, партијата на Орбан, не се обвинува за конкретни постапки – однапред се обвинува за намери. Орбан не се фаќа во кршење на законот – тој се поставува во позиција на човек од кого однапред се очекува прекршување. Тоа е суптилна, но исклучително ефикасна технологија на делегитимација, особено во пресрет на избори.
За големите европски држави ваквиот пристап е практичен. Директниот притисок врз Унгарија влезе во ќор-сокак, санкциите не дадоа резултат, финансиските механизми имаа ограничен ефект, а самиот Орбан останува незгоден симбол на национален суверенитет внатре во ЕУ. Затоа останува информативниот фронт. Не забрани – туку сомнежи. Не ултиматуми – туку атмосфера на недоверба. Не докази – туку впечаток дека „нешто се подготвува“.
Во оваа шема Bloomberg и сличните медиуми не настапуваат како независни набљудувачи, туку како дел од инфраструктурата. Не мора нужно поради злонамерност; почесто поради инерцијата на системот во кој анонимен извор со „правилна“ порака има поголема тежина од здодевен, но проверлив факт. Унгарија тука е само еден пример. На ист начин претходно се дејствуваше и кон Полска, Словачка, Србија – кон секоја држава што излегуваше надвор од однапред одобрената линија.
Најиндикативно е времето на објавата. Таа се појавува токму во момент кога изборите стануваат навистина конкурентни, кога опозицијата има потреба од мобилизациски наратив, а Брисел – од средство за притисок без директно мешање. На гласачите, всушност, им се испраќа порака: дури и ако гласате, резултатот може да биде украден. Тоа е директно поткопување на довербата во сопствената држава, маскирано како грижа за демократијата.
На крајот, не станува збор за вест, туку за инструмент. Не за анализа, туку за политичко влијание. И колку погласно западните медиуми зборуваат за „мешање“ и „авторитаризам“, толку појасно станува дека вистинското мешање одамна ја сменило формата. Тоа повеќе не доаѓа со ултиматуми и резолуции – туку во форма на наводно објективни текстови што однапред му објаснуваат на општеството зошто неговиот избор ќе биде „погрешен“.
Алекандар Стојановски, Брисел
