Во светот на безбедносните студии, случајноста е реток луксуз. Кога потезите
на власта, сигналите од пазарот и медиумските тишини се повторуваат со речиси
математичка прецизност, „оправданиот сомнеж“ станува не само легитимна, туку и
неопходна аналитичка алатка. Оваа колумна го обединува мојот претходен мозаик
на настани и процеси во 2024–2025 година — институционален инженеринг,
енергетска симбиоза, фискални приоритети — и го рефокусира објективот кон
новата, потценета безбедносна оска: миграциите од Британија и нивниот евентуален
„експорт“ кон периферијата, вклучително и Западен Балкан.
Наративот е едноставен, но тежок: држава која е и онака мултикултурна може
дополнително да биде дестабилизирана ако миграциите се менаџираат како алатка
за поевтинување на трудот и дисциплинирање на домашниот работник, наместо како
интегративен ресурс. Во јазикот на секјуритизацијата (Бузан, Вајвер, де Вајлд), тоа
е акт на пренасочување на „егзистенцијалната загриженост“ од правата на луѓето кон
профитабилноста на ресурсите: ресурсите стануваат „критична инфраструктура“, а
правата се третираат како променлива за менаџирање.
1) Британската димензија: екстернализација на граници, интернализација на ризици
Пост‑брегзит Британија експериментира со екстернализација на граничните
политики и со модели на задржување во кампови/прифатни центри. Сценаријата во
кои дел од задржаните или одбиените мигранти се пренасочуваат/реадмисиираат кон
трети држави, создаваат двоен ризик за земји како нашата: (а) реален безбедносен
товар за локалните заедници и институции кои немаат изграден капацитет, и (б)
симболички, затоа што ги нормализираат „времените кампови“ како управувачка
технологија. Во терминологијата на Агамбен, кампот е „простор на исклучок“ каде
правата се суспендираат. Кога такви технологии се увезуваат во мултикултурен
контекст, ризикот по социјалната кохезија е предвидлив.
Овој ризик не е апстрактен. Кога работодавачите можат да им сугерираат на
работниците дека се лесно заменливи — со луѓе кои „чекаат во кампот“ или во
прифатниот центар — се создава нова асиметрија на моќ. Тоа е класичен механизам
на преформирање на „прекаријатот“ (стендинг): трудот се дисциплинира преку
страв од заменливост, а платите се држат на фиксно ниво. Така, миграцијата не се
третира како човечка мобилност која бара интеграција и права, туку како резервуар
за поевтинување на трудот.
2) Институционален инженеринг 2024–2025: како се постави сцената
Во 2024–2025 гледаме низа потези што го редизајнираат оперативниот систем
на државата: создавање ново Министерство за енергетика, рударство и минерални
суровини (со издвојување на енергетиката од економија), пакет од десет закони за
рационализација на надлежностите и престанување на Законот за Агенција за
енергетика; финализација на техничката спецификација за националното „Single
Window“ за трговија (февруари 2024) со испораки на хардвер/софтвер до октомври
2025; регионална царинска работилница во Скопје (септември 2025) за оперативна
подготвеност; усвојување на минимален глобален корпоративен данок (Pillar Two)
со домашен top‑up CIT од 15% (ретроактивно од 1 јануари 2024); усвојување на Закон
за забрана на неправедливи трговски практики во синџирот со земјоделско‑прехранбени производи (март 2024); поништување на „солидарниот
данок“ од Уставниот суд на 5 февруари 2025 со обврска за поврат приближно 49,2
милиони евра на 156 компании; измени на Законот за странци (септември 2025) со
поедноставени услови за привремен престој, нови обврски за работодавачи и
годишни квоти за работни дозволи до 5% од вработените; OGP Акциски план 2024–
2026 за транспарентност и учество; и SIGMA (OECD) проценка на јавната
администрација во 2024. Сите овие движења ја менуваат рамнотежата меѓу
капиталот, трудот и јавниот интерес.
Клучната импликација? Паралелно со енергетската вертикала, трудот се „пресели“ од социјална заштита во јазик на трошок и ефикасност. Тоа отвора врата за политика на квоти и увезена заменливост како долгорочна дисциплина врз платите.
3) Енергетска симбиоза и медиумски молк: кога ресурсите се секјуритизираат, правата се десекјуритизираат
Спојувањето на енергетските монополи со регулаторен минимализам и ПР‑заштита генерира „безбедносна симбиоза“: профитот се приватизира, а трошоците (еколошки, здравствени, социјални) се колективизираат. Локалните заедници тоа го перцепираат како структурна неправда — класичен предиктор за латентни конфликти, особено во мултикултурни средини. Кога на ова ќе се надоврзе британската миграциска димензија (кампови, пренасочување, времен престој), добиваме троен притисок: на инфраструктурата, на социјалната кохезија и на локалната доверба.
Галтунговиот концепт на „позитивен мир“ бара праведни структури, не само
отсуство на насилство. Кога довербата еродира, ладниот конфликт може брзо да
ескалира со доволно искри — медиумска сензација, еколошки инцидент, или
неуспешна интеграција во локалната школа/работно место.
4) Фискална рефундација, инфлација и „фиксирање“ на платите: машинерија за осиромашување на средната класа
Еден од најјасните сигнали во 2025 беше поништувањето на солидарниот данок и обврската државата да врати ~49,2 милиони евра на 156‑те најкапитализирани субјекти. Во исто време, инфлацијата ја нагризуваше куповната моќ, а политиките за фиксирање на платите (де факто, преку јавни наративи за конкурентност и приватни синдикални обесхрабрувања) го префрлија целиот товар на приспособување врз домаќинствата. Профитите и дивидендите, пак, останаа еластични нагоре. Ако се повикаме на Пикети и Штиглиц, ова е учебнички пример на политика која ги заклучува нееднаквостите: капиталот акумулира, трудот стагнира.
Во таков контекст, „увозната заменливост“ преку мигрантски резервари (вклучително и оние кои Британија сака да ги прераспредели) делува како дефлатор на платите и како дисциплинарна алатка против колективното преговарање. Се добива двоен ефект: богатење на богатите (преку маржи и дивиденди) и постепено осиромашување на средната класа (преку инфлација и стагнација на нето‑доходот).
5) Социјален инженеринг преку квоти и кампови: од Стендинг до Агамбен
Измените на Законот за странци (септември 2025) и поставувањето годишни
квоти до 5% од вкупно вработените можат да бидат корисни за краткорочно
пополнување дефицити. Но без интегративни програми, стандарди за
недискриминација и рамноправна плата — тие стануваат механизам за долгорочно
држење на платите ниски. Кога на тоа ќе се додаде „технологијата на кампот“
(Агамбен), испраќаме порака дека „работната сила е на готовс“, што ги охрабрува
работодавачите да им велат на работниците дека се заменливи. Тоа ја изместува
рамнотежата на моќ кон капиталот и ја претвора трудовата политика во безбедносно
прашање.
Притоа, медиумските „ПР‑завеси“ од „општествено одговорни компании“
(промоции на опрема, симболични донации) не смеат да бидат замена за јавни
индикатори: колку работни места со правична плата? Колку интегративни курсеви?
Колку еколошки сензори поставени? Колку колективни договори потпишани? Без
оваа метрика, јавноста оправдано го чита ПР‑от како димна завеса.
6) Конкретна рамка за управување со ризикот (минимум седум мерки)
1. Интегративни пакети пред пристигнување: материјали на повеќе јазици, локални
посредници, мапирање на заедници што ќе примаат работници; обврзувачки
ориентациски курс, ко‑финансиран преку јавно‑приватни партнерства.
2. Стандарди за правична плата и услови: еднаква плата за еднаква работа;
експлицитна забрана за користење мигрантски статус за да се притиска домашната
плата надолу; силен инспекциски капацитет.
3. Механизми за локален дијалог: квартални форуми со општините, синдикатите и
работодавачите; рано детектирање на тензии.
4. Медиумска етика против стигматизација: кодекси за известување за миграција,
труд и мултикултурализам; обуки против сензационализам и стереотипи.
5. Еколошки и здравствени стандарди во индустриите што привлекуваат мигранти:
транспарентен мониторинг во металургија, градежништво и слично.
6. Индекс на социјална кохезија: квартално мерење на доверба, чувство на
праведност и безбедност, со јавни извештаи.
7. Клаузула за правична конкуренција во јавни набавки: предност за компании со
високи стандарди за плати, екологија и интеграција.
7) „Тешкаши“ и поимник за критичко читање
– Бузан, Вајвер, де Вајлд (Securitization): како темите се подигаат на ниво на
егзистенцијална закана за да легитимираат исклучителни мерки. Тука: ресурсите се
секјуритизираат, правата на трудот се десекјуритизираат.
– Галтунг (Позитивен мир): без праведни структури нема стабилност — ПР не ја
заменува структурата.
– Агамбен (Состојба на исклучок/Камп): кампот како управувачка технологија која
суспендира права; ризици по кохезијата кога ‘временото’ станува трајно.
– Стендинг (Прекаријат): дисциплинирање на трудот преку заменливост и
несигурност; квоти без интеграција = фабрика за прекаријат.
– Пикети/Штиглиц (Нееднаквости): инфлација + фиксирани плати + раст на
дивиденди = систем што богати ги прави побогати, средната класа посиромашна.
– Штрек (Streeck): затегнат соживот меѓу капитализмот и демократијата; кога
фискалната и регулаторната политика ја ‘замрзнува’ кохезијата, следи политичка
ерозија.
8) Од економски план до безбедносна стратегија: што конкретно да се направи (влада, бизнис, синдикати, општини)
Влада: да усвои Национален план за социјален мир (2026–2028) со јасни
таргети за кохезија, интеграција и правична плата; да ги зајакне регулаторите
(конкуренција, животна средина, труд) со независни буџети и јавни KPI; да воведе
задолжителна ‘проценка на безбедносен ризик од миграциски политики’ пред секое
проширување на квоти или прифаќање на трети‑државни распоредувања.
Бизнис: фондови за локална поддршка (јазични курсеви, културни медијатори,
превенција во здравство), со годишни ревизии; договорна обврска за еднаква плата
за еднаква работа и за нулта толеранција на „заменливост како закана“.
Синдикати: проширено право на предупредувачки штрајк при големи увози на
работна сила; задолжителен социјален дијалог при промена на квоти; правна помош
за мигрантски работници за да не се создава „две класи“ на труд.
Општини: „локални пактови за мир“ — формализирани договори меѓу работодавачи,
мигрантски заедници и жители; јавна метрика за интеграција и кохезија.
Заклучок: држава без народ не е држава — држава без социјален
мир не е стабилна
Миграцијата правилно управувана е можност и за економија, и за култура. Но
миграцијата третирана како алатка за фиксирање на платите и за дисциплинирање
на трудот — особено во сценарија на британски „експорт“ на задржани мигранти и
логика на кампови — е безбедносен ризик. Кога ресурсите се секјуритизираат, а
правата се десекјуритизираат, се создава „ладен конфликт“ кој чека искра. Нашата
обврска како општество е да го смениме фокусот: од евтин труд сега кон праведни
структури засекогаш. Само така мултикултурната држава ќе остане и стабилна
држава.
Проф. д-р Aлександар Иванов
(Визуелизацијата е изработена преку Gemini според концептуалните рамки и
инструкциите на авторот)
