сабота, 12 јули 2025
Марјана Дода

Објавено на

часот

Сподели

КОЛУМНА

Албанија на отвореното море на геополитиката: Време е да се преиспитаат сојузите…

„Америка нема трајни пријатели или непријатели, само интереси“ ― Хенри Кисинџер. Овој цитат од Хенри Кисинџер, еден од најсофистицираните архитекти на дипломатијата од 20 век, нè потсетува на едноставна, но суштинска вистина во меѓународните односи: на крајот на краиштата, секоја земја се води од својот национален интерес.

Ништо не се променило во американската надворешна политика освен луѓето што ја водат. Филозофијата останува иста, а ова јасно се рефлектира и кај Доналд Трамп, како 47-ми претседател на Соединетите Американски Држави.

Повоздржаниот пристап на Трамп кон Русија и неговиот критички став кон традиционалните сојузници како што се Европската Унија, Канада или Обединетото Кралство во рамките на неговата протекционистичка политика „Америка на прво место“, јасно покажуваат дека оската за донесување одлуки е националниот интерес, а не историските или идеолошките сојузи. Светскиот поредок брзо се менува, па логиката на реалполитиката станува нова меѓународна норма. Затоа природно се поставува прашањето дали дури и малите, но геостратешки важни земји како Албанија, треба да водат надворешна политика заснована на националниот интерес, одржувајќи ја флексибилноста во мултиполарниот свет?

Албанија повеќе не е изолирана географска единица на Балканот. Денес, таа е членка на НАТО, земја кандидат за ЕУ и е сè поприсутна во регионалните и меѓународните случувања. Нејзината стратешка улога во Југоисточна Европа е добро позната. Во овој контекст, националниот интерес на Албанија треба да вклучува одржување на внатрешната стабилност, мирот во регионот, забрзување на европската интеграција и развој на конкурентна економија. Но, овие цели бараат визија, стратегија, институционален капацитет и храбра надворешна политика.

Албанија е веќе вклучена во важни геополитички случувања – од засолнување на иранските муџахедини, до поддршка на западните санкции против Русија и сè попретпазлив став кон Кина. Сето ова ја стави земјата во изложена позиција, честопати на линијата на огнот на глобалните интереси, но без јасни и мерливи придобивки во однос на ризиците што ги донесоа овие одлуки.

Случајот со иранските муџахедини (МЕК) е значајна политичка одлука која ја направи Албанија постојана цел на Техеран, и на дипломатски план, но и цел на сајбер-напади (масовниот напад врз државните системи во 2022 година). Дали оваа одлука произведе економски, воена или развојна гаранција за американска или европска поддршка за Албанија, останува нејасно.

Односите со Русија се речиси целосно прекинати, со строга линија и без дипломатска флексибилност, во согласност со американскиот и европскиот став за руската инвазија на Украина. Јасниот и цврст став на Албанија против руската инвазија на Украина и нејзината поддршка за западните санкции ја поставија земјата на вистинската морална и меѓународна страна, но исто така произведе целосно исклучување од каков било дипломатски канал со Русија, кон сила која, и покрај големото политичко противење, и натаму има вистинско влијание на Балканот и пошироко.

Турција, Унгарија, Србија, па дури и земји како Израел одржуваа мостови на комуникација со Москва, водејќи поизбалансирана политика што ги штити нивните национални интереси без да ги жртвува принципите. Албанија, напротив, избра цврста и еднодимензионална линија.

Додека беше со Кина, Албанија одлучи да молчи, пропуштајќи ги можностите за инвестиции и соработка што нашите соседи (како Србија или Грција) прагматично ги искористија.

Кина имаше посебна историска врска со Албанија за време на периодот на комунистичката изолација, но во последните децении, недостатокот на јасна политика кон Пекинг значеше дека Албанија остана надвор од големите кинески иницијативи како што се „Појас и пат“ или инфраструктурните проекти поддржани во регионот.

За разлика од Србија, Северна Македонија или Црна Гора кои имаа корист од кинеските инвестиции, Албанија остана набљудувач, гледајќи ја Кина како почитуван дел од минатото, но не и како актер на иднината. Пристап што бара итно преиспитување во светот во кој Азија станува епицентар на развојот.

Наместо да молчи, Албанија има многу причини да развие посилни економски односи со Кина, учејќи од својата долга историја и тешкиот период од 1990-те. И покрај предизвиците, односите меѓу двете земји имаа позитивна и прагматична димензија. Кина не доаѓа со идеологија или политичка догма што би можела да го ограничи суверенитетот или изборот на Албанија. Таа носи понуда за економска соработка, изградена врз заеднички интереси, каде што придобивките се мерат во развој, инвестиции и технолошки напредок.

Во свет каде што економската моќ станува главен столб на глобалното влијание и каде што сојузите сè повеќе се базираат на конкретни придобивки, а не на идеолошка лојалност, Албанија треба да води прагматична надворешна политика. Во овој контекст, Албанија треба реално да го преиспита својот баланс меѓу Истокот и Западот, градејќи стратешки врски со земји како Кина, Русија и други земји од БРИКС.

За Албанија е особено значајно итно да ги зајакне односите со Кина, главен економски играч. Придобивките од иницијативите како што е „Појас и пат“ и инвестициите во инфраструктурата, енергетиката и технологијата треба да се искористат максимално, додека се одржува евроатлантската ангажираност.

На оваа соработка не треба да се гледа како на контрадикција со традиционалните партнери, туку како паметна стратегија за поголем простор за маневрирање и можности за развој на Албанија во мултиполарен свет каде што интересите се разновидни и се менуваат со текот на времето.

Зборувам за Кина и Русија затоа што Албанија има историски, културни и економски односи со овие две земји. Денес, тие длабоко влијаат врз формирањето на новиот светски поредок. Покрај тоа, Кина и Русија претставуваат две светски сили кои е невозможно да се занемарат или избегнат.

Она што го гледаме денес е дека светот е во историска трансформација, во кој поредокот по Втората светска војна, изграден врз доминацијата на Западот, се менува со мултиполарен поредок.

Кина и Русија градат нова евро-азиска оска. Земјите од таканаречениот „Глобален Југ“ внимателно ги избираат своите партнери, не врз идеолошки основи, туку врз конкретни економски и политички интереси. Во овој фрагментиран свет, сојузите не се трајни, туку обновливи. Тие мора да се засноваат на реална проценка на националните интереси, а не само на чувство на лојалност кон одреден табор.

Албанија мора мудро да се позиционира во овој нов поредок. Мора да ја задржи својата евроатлантска оска непоколеблива, но во исто време да гради и стратешки мостови со источните сили и со земјите кои претставуваат нови алтернативи за развој и влијание. Ова не е повик за отцепување, туку за отвореност. Не е предизвик за САД или ЕУ, туку барање за остварување на дипломатски суверенитет во служба на националниот интерес.

Во свет што доживува ретка историска трансформација, Албанија не може да биде гледач. Мора да изгради визионерска надворешна политика, која не само што ги зачувува постојните сојузи, туку бара и нови партнерства во економијата, технологијата, енергетиката, образованието и културата. Мора да излезе од улогата на мала земја што ги следи другите, да ја преземе улогата на паметен актер што игра на сите маси и одлучува за своите интереси. Времето за ригидна дипломатија е завршено. Денес е потребна надворешна политика што е паметна, флексибилна и пред сè ориентирана кон националните интереси, а не врзана за идеологија или зависност.

На крајот на краиштата, како што нè потсетува Кисинџер, нема трајни пријатели или непријатели. Постојат само интереси. И Албанија има право и обврска да ги заштити своите, во свет кој не чека и не им простува на оние што се оставени зад себе.

Марјана Дода, аргументум.ал

КОЛУМНИ

Сашо Маневски

„Возвишените“ ЕУ вредности

Бранко Саркањац

Што го прави денес Македонецот Македонец?

Луси Ректорова

Пропаганда за мајчинство: руската забрана за луѓето кои не сакаат деца...

Жанета Ќосе

Како либералите ни го „избришаа“ јазикот и идентитетот и зошто ВМРО...

Рајко Пеколски

Забрането постоење!

ПОСЛЕДНИ ВЕСТИ