Што и да јадете оваа празнична сезона, големи се шансите дека не сте морале сами да го убиете или да го собирате од дивината. За тоа можете да им се заблагодарите на вашите предци, кои, почнувајќи пред околу 10.000 години, извеле една од најдраматичните трансформации во историјата на човештвото: почнале постепено да се откажуваат од традиционалниот начин на живот на ловци и собирачи и да стануваат земјоделци, пишува Њу саентист.
Причината зошто тоа се случило е збунувачка, имајќи предвид дека нашиот вид успешно опстојувал околу 300.000 години без да мора да сее и жнее — а да не зборуваме за млеко, стрижење и чување добиток. Понудени се многу идеи како можни објаснувања. Можеби земјоделството нудело посигурен извор на храна. Можеби им овозможило на луѓето помала зависност од соседите. Можеби станувало збор за желбата да се остане на едно место, можеби затоа што одредена локација имала религиско значење или затоа што таму биле погребени блиски луѓе.
Или, пак, сè било повеќе поврзано со опивање со друштвото? Тоа може да звучи смешно, но тогаш, како и денес, алкохолот ја надминувал улогата на обично задоволство (настрана мамурлакот) и служел како средство за социјално поврзување. Знаеме дека вмрежувањето било клучно за човечкиот успех, а ако сакате редовно да ги „подмачкувате“ тие односи со пиво или други алкохолни пијалаци, потребно ви е сигурно снабдување со житарки. Па дали нашите предци навистина си ги превртеле животите наопаку за една чашка?
Антрополозите ја разгледуваат оваа можност уште од 1950-тите години. Сепак, тогаш не ја поседувале технологијата потребна за да ја тестираат оваа идеја. Предизвикот е да се направи разлика меѓу пивото и лебот, кој многумина го сметаат за поверојатниот двигател на појавата на земјоделството. Печењето леб и варењето пиво изгледаат површно слично во археолошките наоди, вели Џијаџинг Ванг, доцентка по антропологија од Дартмут колеџот во Њу Хемпшир. И двете активности вклучуваат мелење житарки и мешање со вода, што остава скробни остатоци. Истражувачите морале да пронајдат начин да го разликуваат скробот од пиво од скробот од леб. Исто така, морале да утврдат кој од нив е постар.
Како резултат на тоа, мал број археолози, меѓу кои и Ванг, поминале години во она што може да изгледа како донкихотовски напор: да пронајдат докази за најстарото алкохолно пиво.
Добра почетна точка биле подоцнежните населени општества, како древниот Египет, каде што правењето пиво било очигледно. Египетските археолошки локалитети често содржат препознатливи керамички тегли. „Тие буквално ги нарекуваат ‘пивски тегли’“, вели Ванг, бидејќи нивната форма наликува на сад за ферментација. Во последните неколку години, таа и нејзините колеги потврдија дека тие биле користени за варење и складирање алкохол, идентификувајќи карактеристични микроскопски остатоци зачувани во нивната внатрешност. На пример, во Хиераконполис во јужен Египет, тие пронашле фрагменти од пивски тегли што содржеле скробни зрнца од житарки, клетки од квасец и кристали на калциум-оксалат, односно „пивски камен“. Тие покажале дека пред 5.800 до 5.600 години таму луѓето правеле пиво од мешавина од пченица, јачмен и треви — повеќе од 2.000 години пред првиот фараон на обединетиот Египет.
„Тие луѓе правеле пиво на прилично индустриско ниво“, вели Ванг. Сепак, тие први пијалаци не биле како современите светли пива. „Ги никнувале зрната, ги вареле, а потоа користеле див квасец за да претворат дел од шеќерните материи во алкохол“, објаснува таа. Резултатот не бил бистра течност, туку „слатка, благо ферментирана каша“.
Ваквите наоди дале образец за видот докази што можат да потврдат дека во праисторијата се правело пиво. Следниот предизвик бил да се утврди колку далеку наназад во времето може да се пронајдат такви докази.
Во 2016 година, Ли Лиу од Универзитетот Стенфорд во Калифорнија, Ванг и нивните колеги опишале локалитет наречен Миџиаја во северна Кина, каде што на керамички садови откриле траги од правење пиво пред 5.000 години. Луѓето од Миџиаја користеле необична мешавина од растенија за своето пиво: просо метларка, уште еден вид просо наречен „Јобови солзи“, јачмен и кртолести растенија. Пет години подоцна, Ванг и Лиу опишаа слични древни докази за консумирање алкохол на локалитетот Сипо, близу градот Сиан во северна Кина, кој содржи артефакти од културата Јангшао. Ориз и просо биле ферментирани во големи садови со помош на црвена мувла наречена Monascus, која и денес се користи за правење ферментирани производи, како оризово вино, како дел од ферментациска култура наречена ку. Тие сугерирале дека елитата го пиела пивото за време на „натпреварувачки гозби“.
Најстарото алкохолно пиво
Сепак, најстарите докази доаѓаат од културата Шангшан на долниот тек на реката Јангце во јужна Кина. Откриена од Лиу и нејзините колеги пред дваесет години, таа е едно од најраните земјоделски општества, датирано меѓу околу 10.000 и 8.500 години наназад. Во 2021 година тим предводен од Ванг опиша локалитет од културата Шангшан, наречен Ќјаотоу, стар меѓу 8.700 и 9.000 години. Тоа е насипна платформа висока неколку метри, опкружена со ров. На насипот нема куќи. Наместо тоа, тој е прошаран со гробови, придружени со насликана црвена керамика. Луѓето од Шангшан биле „прекрасни, многу вешти керамичари“, вели Ванг. На керамиката, тимот пронашол траги од ориз, „Јобови солзи“ и неидентификувани кртолести израстоци, користени за варење пиво. Оризовото пиво, според неа, можело да се консумира за време на погребни гозби или да се положува во гробовите со мртвите.
Потоа, пред една година, Лиу и нејзините колеги ги опишаа најстарите докази за варење алкохол во Источна Азија досега. Нејзиниот тим испитал 12 керамички фрагменти од најдлабокиот слој на оригиналниот локалитет Шангшан, стар меѓу 9.000 и 10.000 години. „Ова ја претставува најраната фаза на културата Шангшан“, вели таа. Фрагментите содржеле траги од ориз, други житарки како „Јобови солзи“, желади и кринови — како и остатоци од културата ку што содржеле Monascus и квасец.
Во тоа време, „припитомувањето веќе било во тек“, вели Лиу, и очигледно и правењето пиво. Сето тоа е во согласност со идејата дека пивото било значаен двигател на припитомувањето на растенијата и животните. „Постои вишок производство на алкохол затоа што имате вишок житарки“, вели таа.
Згодно, но не и доказ, за жал. Затоа што излегува дека најстариот леб е многу постар од пивото од Шангшан — и, всушност, од самата појава на земјоделството. Во Шубајка 1 во Јордан, археолозите пронашле докази за „леболики производи“ стари меѓу 11.600 и 14.600 години. Луѓето што го правеле тој прв леб биле Натуфијци, за кои е познато дека често се населувале на едно место подолги периоди. Сепак, речиси целата своја храна ја обезбедувале преку лов и собирање.
За дополнително да се искомплицира приказната, излегува дека овие ловци-собирачи, исто така, правеле пиво. Пештерата Ракефет во Израел била натуфиски погребен локалитет, каде што биле погребени околу 30 тела. Таму, Лиу, Ванг и нивните колеги пронашле три камени толчници што биле наполнети со повеќе диви растенија, вклучувајќи пченица, јачмен и мешунки, а потоа оставени да ферментираат, создавајќи пиво налик на каша. Садовите биле датирани меѓу 11.700 и 13.700 години — доказ дека варењето пиво, исто така, му претходи на земјоделството.
Прашањето дали прво се појавило пивото или лебот останува нерешено. „Сè уште немаме цврсти докази за да одговориме на тоа“, вели Лиу. Подеднакво нејасно е дали пивото, лебот — или нешто трето — било главната мотивација за земјоделската револуција што на крај ги обезбедила храната и пијалаците на вашата празнична трпеза.
„Не би ме изненадило ако и двете биле мотивација“, вели Ванг. На крајот на краиштата, историјата никогаш не е едноставна — па зошто праисторијата би била поинаква?
