Но судијата на Меѓународниот суд на правдата во Хаг, Холандија, денеска изјави дека откривањето кој го предизвикал кој дел од климатските промени може да биде тешко.
Пресудата не е обврзувачка, но правните експерти велат дека може да има широки последици.
Ова се смета за победа за земјите што се многу ранливи на климатските промени, кои стигнаа до суд откако се почувствувале фрустрирани поради недостигот од глобален напредок во справувањето со проблемот.
Овој случај без преседан во Меѓународниот суд на правдата (МСП) беше идеја на група млади студенти по право од пацифичките острови на првата линија на борбата против климатските промени, кои ја смислиле идејата во 2019 година.
„Вечерва ќе спијам полесно. МСП го призна она низ што преживеавме – нашето страдање, нашата отпорност и нашето право на нашата иднина“, рече Флора Вано, од островот Вануату во Тихи Океан, кој се смета за земја најранлива на екстремните временски услови во светот.
„Ова е победа не само за нас, туку и за секоја најизложена заедница што се бори да биде слушната.“
МСП се смета за највисок суд во светот и има глобална надлежност. Адвокатите за Би-би-си њуз рекле дека оваа одлука би можело да се искористи уште следната недела.
Активистите и адвокатите за климатски прашања се надеваат дека значајната одлука сега ќе го отвори патот за обесштетување од земјите што во минатото согорувале најмногу фосилни горива и затоа се најодговорни за глобалното загревање.
Многу посиромашни земји го поддржаа случајот од фрустрација, тврдејќи дека развиените земји не ги исполнуваат постојните ветувања за справување со растечкиот проблем.
Но развиените земји тврдат дека постојните договори за климата, вклучително и значајниот Париски договор на ОН од 2015 година, се доволни и не треба да се наметнуваат понатамошни законски обврски.
Денеска судот го отфрли тој аргумент.
Судијата Ивасава Јуџи, исто така, рече дека ако земјите не ги развијат најамбициозните можни планови за справување со климатските промени, тоа би претставувало прекршување на нивните ветувања во Парискиот договор.
Тој додаде дека е применливо поширокото меѓународно право, што значи дека земјите што не се потпишани на Парискиот договор – или сакаат да заминат, како САД – сè уште се обврзани да ја заштитат животната средина, вклучително и климатскиот систем.
Мислењето на судот е советодавно, но претходните одлуки на МСП беа спроведени од страна на владите, вклучително и кога Велика Британија се согласи да му ги врати островите Чагос на Маврициус минатата година.
„Пресудата е пресвртница во правен момент“, рече Џои Чоудури, виша адвокатка во Центарот за меѓународно еколошко право (ЦИЕЛ).
„Со денешната авторитативна историска пресуда, Меѓународниот суд на правдата раскина со вообичаеното работење и пренесе историска порака: оние што страдаат од последиците од климатското уништување имаат право на надомест за климатската штета, вклучително и преку обесштетување“, додаде таа.
Би-би-си побарало коментар од Владата на Велика Британија и од Белата куќа.
Судот пресуди дека земјите во развој имаат право да бараат отштета за последиците од климатските промени, како што се уништени згради и инфраструктура.
Се додава дека кога не е можно да се обнови дел од земјата, тогаш нејзината влада може да посака да побара обесштетување.
Ова може да биде за специфичен екстремен временски настан ако може да се докаже дека климатските промени го предизвикале, но судијата рече дека ова ќе треба да се утврдува од случај до случај.
„Ова е огромна победа за државите ранливи на климатските промени. Тоа е огромна победа за Вануату, која го водеше овој случај и ќе го промени лицето на борбата за климата“, рече адвокатката Стефани Робинсон во „Даути Стрит Чемберс“, која ги претставуваше Маршалските Острови.
Не е јасно колку би можела да плати поединечна земја за отштета ако некое барање биде успешно.
Но една претходна анализа објавена во Нејчр процени дека помеѓу 2000 и 2019 година имало загуби од 2,8 трилиони долари од климатските промени – или 16 милиони долари на час.
За време на рочиштата со доказите во декември, судот сослуша десетици жители на пацифичките острови што се раселени како резултат на зголемувањето на нивото на морето, предизвикано од климатските промени.
Маршалските Острови истакнаа дека трошоците за нивниот остров да се приспособи на климатските промени се 9 милијарди долари.
„Тоа се 9 милијарди долари што Маршалските Острови ги немаат. Климатските промени се проблем што тие не го предизвикале, но тие се принудени да размислат за преместување на својот главен град“, вели адвокатката Робинсон.
Освен надоместот, судот пресуди дека владите се одговорни и за климатското влијание на компаниите што работат во нивните земји.
Се наведува дека субвенционирањето на индустријата за фосилни горива или одобрувањето нови лиценци за нафта и гас може да биде прекршување на обврските на земјата.
Земјите во развој веќе ја истражуваат можноста за покренување нови случаи со барање надомест за влијанието врз климатските промени од побогатите земји со високи емисии во минатото, повикувајќи се на мислењето на МСП, според адвокатите со кои разговарало Би-би-си.
Ако една земја сака да врати некој случај во МСП за да донесе одлука за надомест, тогаш може да го стори тоа само против земји што се согласиле со неговата надлежност, што ги вклучува земјите како Велика Британија, но не и САД или Кина.
Но случајот може да се покрене во кој било суд во светот, без разлика дали е домашен или меѓународен, повикувајќи се на мислењето на МСП, објасни Џои Чоудхури од ЦИЕЛ.
Значи, наместо тоа, една земја може да избере да го изнесе својот случај не во МСП, туку во суд каде што тие земји се обврзани, на пример, федералните судови во САД.
Но останува прашањето дали мислењето на МСП ќе биде почитувано.
„МСП е институција што е предмет на геополитика – и се потпира на државите што се придржуваат до неговите пресуди, нема полициски сили“, вели Харџ Нарула, адвокат за климатски прашања во адвокатската комора „Даути стрит чемберс“, кој ги претставува и Соломоновите Острови.
